بیع شرط در فقه مذاهب اسلامی

چکیده: بیع شرط عبارت است از اینکه بایع کالایی را بفروشد و برای خویش تا مدتی (معین ) شرط خیار کند، به طوری که اگر بتواند ثمن را در این مدت مسترد دارد، مبیع را باز پس گیرد. این بیع به دلیل ساختمان حقوقی خاص و ویژگیهای منحصر به فرد، همواره مورد توجه خاص فقها (امامیه و اهل سنت ) قرار داشته است ؛ با این وجود، از حیث مفهوم شناسی و به ویژه حکم شناسی، در زمینه این تاسیس حقوقی، اختلافی قابل توجه به چشم میخورد، به گونه ای که فقهای امامیه به صحت چنین قراردادی اجماع دارند و آن را مملک میدانند، منتها مالکیت مشتری نسبت به مبیع را متزلزل و غیرمستقر میشمارند. در مقابل ، قاطبه فقهای اهل سنت ، بیع شرط را از جهت صوری بودن باطل اعلام کرده و آن را مملک نمیدانند. وجود چنین اختلافی، بازشناسی و بازپژوهی مبانی فقیهان امامیه و اهل سنت را ضرورت میبخشد. این نوشتار، ضمن بررسی این مسئله ، در نهایت ، تقسیم بیع شرط به حقیقی و صوری، و ترتب احکام خاص بر هریک را به عنوان وجه جمع اقوال فقیهان سیستم حقوقی اسلام و متناسب با ضرورت جوامع کنونی، پیشنهاد میکند.