ارش؛ ماهیت، شیوه محاسبه و مسؤول آن

چکیده: فقها در بیان قاعده ارش با عبارت «کل ما لاتقدیر له ففیه ‌الارش»، گویا مسلم انگاشته‌اند که دیه برخی جنایات در شرع تعیین نشده است. در حالی که از یک سو بررسی مستندات قاعده ارش، حاکی از آن است که دیه همه جنایات در شرع تعیین شده است و از سوی دیگر واقعیت آن است که دیه برخی جنایات به دست ما نرسیده است؛ اما روشن است که میان «تعیین نشدن در شرع» و «به‌دست ما نرسیدن» تفاوت است. این نگاه باعث می‌شود که ماهیت قاعده ارش حکمی ظاهری شبیه ادله فقاهتی همچون اصل استصحاب بوده و در موطن شک جعل شده باشد. نتیجه این رویکرد به ضمیمه این نکته که تعیین ارش، امری موضوعی نبوده بلکه حکمی یا شبه حکمی است، آن است که در مورد مقام محاسبه کننده ارش و به ویژه در مورد شیوه محاسبه آن – که در واقع از مشکل‌ترین مباحث این قاعده در مقام اندیشه و از ضروری‌ترین مباحث آن در مقام عمل است – تجدید نظر صورت‌ پذیرد و برخی از مشکلات موجود در این زمینه مرتفع گردد.