اشتغال در بانک

  با توجه به‌ این‌که‌ اکنون بانک‌ها ملی شده و زیر نظر دولت اسلامی‌ اداره می‌ شوند اما هنوز بهره معمولی را دریافت می‌ کنند لطفاً حکم معامله با آن‌ها و کارکردن در آن‌ها را بیان فرمایید؟
جواب: معامله و کارکردن در صورتی که‌ارتباطی به ربا نداشته باشد مانع ندارد و از کارها و معاملاتی که مربوط به ربا است باید اجتناب شود.

 کارکردن در بانک‌هاى ربوى براى کسى که به علت نبودن کار دیگر جهت امرار معاش، مجبور است در آنجا کار کند، چه حکمی‌دارد؟ 

جواب: اگر کار در بانک به معاملات ربوى مرتبط باشد و به‌نحوى در تحقق آن موثر باشد، جایز نیست در آنجا کار کند و مجرّد پیدا نکردن کار حلالِ دیگرى براى امرار معاش خود، مجوز اشتغال به کار حرام نیست.

 آیا گرفتن حقوق در برابر کار کردن در قسمت اعتبارات، حسابرسى و مدیریت بانک، جایز است؟

جواب: کارکردن در بخش‌هاى بانکى مذکور و گرفتن حقوق در برابر آن اگر به‌نحوى با معاملاتى که شرعاً حرام هستند مرتبط نباشد، اشکال ندارد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

آیا حقوق که کارمند بانک از بانک دریافت می‌کند، حلال است؟

جواب: هرگاه عمل کارمند مربوط به امور ربوی نباشد، اشکال ندارد

کارمند بانکی یا مؤسسه‌ای، بخشی از کار روزانه‌اش مربوط به امور قرض ربوی یا فعل حرام دیگر است. اصل عمل و اخذ اجرت در برابر آن چه حکمی دارد؟ 

جواب: کار مربوط به معاملات ربوی حرام، و اجرت در مقابل آن نیز حرام است و مالک نمی‌شود.

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

اینجانب مقلّد حضرتعالى بوده و در یکى از بانک‌ها مشغول به‌کار هستم. متأسّفانه‌ از سال ۱۳۷۳ به ‌این طرف، ایجاد سیاست سود آورى بانک، و پرداخت تسهیلات به‌روش مانده، باعث گردید که چندان نظارتى بر عقود اسلامی‌انجام نگیرد. لذا برخى از عقدها، عمداً یا سهواً، با اطّلاع یا بدون اطّلاع، به‌صورت صورى انجام می‌گیرد و اثر وضعى این جریان در زندگى ما به وضوح آشکار گردیده ‌است. امروز که حقیر براى جنابعالى نامه می‌نویسم یقین دارم که درآمد بانک مخلوطى از حرام و مباح است و حقوق ما نیز مستقیماً از درآمد همین تسهیلات پرداخت می‌شود. با توجّه به ‌این‌که براى اینجانب هیچ چیز جز رضاى پروردگار مهمّ نیست و حتّى در صورتى که گرفتن این حقوق کراهت داشته باشد، حاضر به ‌ادامه کار نیستم، لطفاً به دو سوال زیر پاسخ دهید:

اوّلا: آیا صحیح است که با این وضعیت به‌ کار در بانک ادامه دهم؟ 

ثانیاً: کار در مؤسّسات وابسته به بانک، که درآمد و هزینه‌ آن از محلِ دیگرى تأمین می‌شود، چه حکمی‌دارد؟

جواب: کار کردن در بخشى که سود را با عقود صورى می‌‌‌گیرند، جایز نیست؛ ولى در بخش‌هاى دیگر اشکالى ندارد. و حقوقى که به شما می‌دهند، اگر در مقابل کارِ حلال باشد و یقین به حرام بودن عین آن حقوق نداشته باشید، اشکالى ندارد.

در مورد حرام یا حلال بودن حقوق کارمندان بانک از حضرتعالى سوالى پرسیده بودم، که در پاسخ مرقوم فرمودید: «بانک درآمدهاى مختلفى دارد، اگر در قسمت درآمدهاى مشروع آن کار کنید اشکالى ندارد.» حال سوال این است که:

اوّلا: آیا بانک هاى دولتى هم درآمد نامشروع دارند؟

جواب: همانطور که سابقاً هم اشاره کردیم در همه بانک‌ها معمولاً درآمدهاى مختلفى وجود دارد. اگر کار شما در آنجا کار حلالى باشد، حقوقى که می‌‌‌گیرید اشکالى ندارد، هر چند نمی‌دانید این حقوق از حلال است یا از حرام؛ به‌خاطر این‌که پول‌ها را با هم مخلوط کرده‌اند و در صورتى که واقعاً ندانید بانک درآمد حرامی‌دارد، همه را حمل بر صحّت کنید

استخدام در بانک‌هایى که بعضاً کار ربوى دارند، براى کار ربوى و غیرربوى چه صورت دارد؟

جواب: دخالت و کمک به معامله ربوى به هر شکلى که باشد حرام است

بنده تصادفا استفتائات جنابعالی را در مورد بانکداری مطالعه کرده و چنین استنباط نمودم که وامهایی که بانکها با عقد قرارداد در ازای دریافت وجه اضافی متقاضیان اعطا می کنند (و حتی سود اضافی ای بواسطه دیرکرد اخذ می کنند و جدیدا نیز در حین افتتاح حساب قصد متقاضی را دریافت وام قید می نمایند) حرام است. حال دو سوال دارم: ۱- اگر اینچنین است چرا مراجع تقلید اقدامی اساسی در این حرام خواری ننموده اند، بطوری که بنده شخصا هیچ اطلاعی از این حرام نداشته ام؟ ۲- آیا حقوق بنده که کارمند بانک هستم مشکل خواهد داشت و یا اینکه حلال است؟

جواب: ۱) شاید آنها برخی از این نوع سود بر وامها را جایز می دانند. ۲) حقوق شما برایتان حلال است

در اسلام یک قاعده فقهی‌ موجود دارد که «إِنَّ اللَّهَ إِذَا حَرَّمَ شَیْئاً حَرَّمَ‏ ثَمَنَهُ»؛ خداوند وقتى چیزى را حرام کرد، اجرت آن را هم حرام کرده است.

این قاعده یکی از قواعد متقن فقهی است که مطابق آن می‌بایست حقوق در برابر یک کار حلال باشد. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا کسی که کار حرام کند، می‌تواند حقوق بگیرد؟

هر کاری که ‌اصل انجام آن حرام باشد علاوه بر حرام بودن انجام آن کار، دریافت هرگونه مزد و اجرت در برابر آن کارِ حرام نیز جایز نیست و اگر دریافت کند مالک آن نمی‌شود.

مجلس شورای اسلامی و شورای محترم نگهبان قوانین کشور را مطابق شریعت تدوین کردند. اگر به آنچه  مصوبه مجلس و شورای نگهبان است، عمل شود مشکلی نیست و ربایی به وجود نمی‌آید؛ چرا که معاملات براساس عقود اسلامی صورت می¬گیرد. اما اگر طرفین معامله آگاهانه فاکتورسازی کنند معاملات صوری انجام دهندو… و کارمند بانک نیز نسبت به این مسأله بی‌تفاوت باشد طوریکه بگوید ما به مسائل شرعی کاری نداریم و فقط از مشتری فاکتور بخواهد، این کار ربا می‌شود. وقتی کار حرام شد، حقوق آن هم حرام می‌شود. لذا دادن و گرفتن ربا و هر نوع کاری که معاونت بر دادن ربا محسوب شود، همانند نوشتن اسناد معامله ربوی، شاهد و ضامن بودن بر معامله ربوی و … مشمول این حکم خواهد بود. مطابق استفتاءات این بخش، در صورتی که کارمند، در قسمتی از بانک کار می‌کند که قراردادهای ربوی تنظیم می‌شود و یا به نوعی در معاملات ربوی نقش دارد، کار کردن و گرفتن حقوق در برابر چنین کارهایی حرام است. و اما اگر در قسمتی از بانک کار می‌‌کند که کارهای ربوی انجام نمی‌گیرد، کارکردن و دریافت حقوق در برابر آن حلال می‌باشد.

از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) نقل شده است که

«لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم الرِّبَا وَ آکِلَهُ وَ مُؤْکِلَهُ وَ بَائِعَهُ وَ مُشْتَرِیَهُ وَ کَاتِبَهُ وَ شَاهِدَیهِ»

«رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ربا و خورنده و فروشنده و مشتری ربا و نویسنده و دو شاهد آن را لعنت کرد».

تمامی کارمندان بانک‌ها در سطوح مختلف مدیریتی و اجرایی باید توجه داشته باشند که عملیات بانکی را دقیقاً بر اساس قانون عملیات بانکی بدون ربا انجام دهند و در صورتی که خدای نکرده کارمندی با سوء تصمیم‌گیری ( در سطوح مدیریتی) و یا با سوء عملکرد ( در سطوح اجرایی) باعث شود که معاملات انجام گرفته آلوده به ربا شود موارد زیر دامن وی را خواهد گرفت:

۱- مشمول حدیث مذکور و سایر آیات و روایات موضوع ربا خواهد بود.

۲- از نظر شرعی حقوق وی اشکال شرعی خواهد داشت.

۳- مدیون سپرده‌گذارانی خواهد بود که وی را وکیل خود قرارداده اندتا با سرمایه وی فعالیت اقتصادی شرعی و قانونی انجام دهد و از سود شرعی سهم آنها را بپردازد در حالی‌که پولی که این کارمند از طریق ربوی وارد منابع بانک می‌نماید حرام می‌باشد و نه بانک و نه سپرده‌گذاران مالک آن نیستند. البته چون سپرده¬گذاران یقین ندارند که پولی که دریافت می‌کنند آلوده ربا می‌باشد مطابق استفتاءات قبلی، دریافت سود از بانک اشکالی نخواهد داشت. اما گناه آن برگردن کارمند متخلف خواهد بود.

این مطلب(شمول گناه ربا) در مورد مشتریانی که دانسته یا ندانسته با سوء عملکرد خود، (مثلا با عدم مصرف تسهیلات بانکی در موضوع مشخص شده) باعث می‌شوند که سودی که به بانک می‌پردازند حالت ربوی داشته باشد نیز صادق است و حدیث و استفتاءات مذکور شامل حال چنین مشتریان نیز می‌شود.

مطلب آخر هم اینکه ممکن است برخی کارمندان بانک چنین ادعا کنند که ما می¬خواهیم درست عمل کنیم ولی مثلا مسول من دستور ربوی می¬دهد و من مجبورم. در جواب باید متذکر شویم که اطاعت از مسول در مواردی که شرع آن را حرام کرده جایز نیست و اگر هیچ راهی برای عدم عمل به دستورات غیر شرعی وجود نداشته باشد، باید در بخش دیگر و یا جای دیگری مشغول به کار شد همانطور که در استفتا مقام معظم رهبری هم آمده بود مجرّد پیدا نکردن کار حلالِ دیگرى براى امرار معاش خود، مجوز اشتغال به کار حرام نیست