ربای معاملی
این نوع ربا در زمان های قدیم که مبادله کالا با کالا رواج داشت بیشتر رایج بود. اما امروزه که بیشتر معاملات بوسیله پول انجام می‌شود، ربای معاملی کمتر مطرح می‌شود و غیر از مواردی خاص، این نوع ربا مصداق چندانی ندارد.
مؤسسه آموزش و تحقیقات فقه اقتصادی طیبات
تعریف ربای معاملی
ربای معاملی هر نوع زیاده‌ای است که در معاوضه دو کالای هم جنس اخذ می‌گردد.[۱]
مثال۱: ۱۰۰ کیلوگرم برنج را با ۱۲۰ کیلوگرم برنج معاوضه شود.
مثال۲: ۱۰۰ کیلوگرم برنج با ۱۰۰ کیلوگرم برنج به‌اضافه ۵۰۰ تومان پول معاوضه شود.
مثال۳: زرگری ۲۰ گرم طلای دست دوم خانمی‌را با ۱۵ گرم طلای دست اول معاوضه کند.
مثال۴: در بورس کالا، تیرآهن را با میلگرد به مقداری بیشتر تعویض می‌کنند.
مثال۵: ۱۰۰ کیلوگرم برنج تایلندی با ۵۰ کیلوگرم برنج هاشمی‌اعلا معاوضه گردد.
چند نکته در مورد ربای معاملی
۱- ربای معاملی در کالاهایی جریان دارد که مکیل و موزون باشد؛ و در کالاهای معدود و مشاهده‌ای ربا وجود ندارد.
توضیح این‌که: کالاها بر اساس معیار سنجش، ۳ نوع می‌باشد:
الف) کالاهایی که با وزن کردن سنجش می‌شوند که‌اصطلاحاً به‌این نوع کالاها، «موزون» می‌گویند. مانند طلا و نقره و گوشت و…
ب) کالاهایی که با پیمانه (کیل) سنجش می‌شوند که در اصطلاح به‌این نوع کالاها، «مکیل» گفته می‌شود. مانند: آب، شیر، بنزین، برنج و گندم (البته در برخی از مناطق کشور).
ج) کالاهایی که به صورت عددی یا مشاهده‌ای یا متری سنجش می‌شوند که در اصطلاح، «موزون» نامیده می‌شوند. مانند: خانه، ماشین، فرش، پارچه و…
بنابراین در کالاهایی که معیار سنجش آنها شمردن، متر کردن، عددی و مشاهده‌ای است؛ (معدودات) ربای معاملی جریان نداشته و حرام نمی‌باشد.[۲] به‌این معنا که میتوان دو کالای هم جنس و هم وزن معدود را با زیاده معاوضه نمود.
۲- طبق‌نظر‌مشهور‌فقیهان،تعویض‌کالای‌مرغوب با‌کالای هم‌جنسِ نامرغوب، به زیاده هم، ربای معاملی بوده و معامله مذکور باطل می‌باشد.[۳] مانند: تعویض طلای دست دوم با مقدار کمتر از طلای دست اول یا مثال های ۳ و ۴ و ۵ فوق الذکر.
۳- اگر خرید و فروش دو کالای همجنس جداگانه صورت بگیرد به‌این نحو که مثلا فروشنده، برنج نامرغوب را به قیمت معینی به مغازه‌دار بفروشد و سپس برنج مرغوب را با قیمت معینی بخرد، ایرادی ندارد[۴]، هر چند در این خرید و فروش‌ها پولی رد و بدل نشود و معامله به ذمّه باشد.
۴- در عملیات بانکی این قسم از ربا وجود ندارد. زیرا بانک، هرگز به معامله کالاهای هم جنس با مشتریان نمی‌پردازد.
۵- همان‌طور که‌از مباحث روشن شد در این نوع ربا، بحث قرض مطرح نیست بلکه معاوضه دو کالای همجنس می‌باشد اما آنچه‌از واژه ربا در بین مردم تلقی وجود دارد همان ربای قرضی است که در بحث بعدی به آن خواهیم پرداخت.
[۱] . تحریر الوسیله(ترجمه) ج۱، ص۴۱۸.
[۲] . ترجمه تحریر الوسیلهج۱، ص: ۶۰۹.
[۳] . توضیح المسائل امام خمینی(ره) ص:۴۷۱ م۲۸۹۶.
[۴] . استفتاءات امام خمینی(ره)، ج۲، ص: ۱۴۷.
