ربا بدترین کسب‌ها و خطرناکترین بلای فردی و اجتماعی
مؤسسه آموزش و تحقیقات فقه اقتصادی طیبات
در نگرش دین، جامعه‌ای که فعالیت‌های اقتصادی و معیشتی خود را بر پایه ربا سامان دهد، به سوی نابودی گام بر می‌دارد،[۲] از رستگاری و شکوفایی واقعی باز می‌ماند و انواع آشفتگی‌ها، بی عدالتی‌ها و فسادگری‌‌ها در آن رواج می‌یابد، و توده‌های مردم از نعمت‌های گوارا و لذّت بخش زندگی محروم می‌شوند.[۴] پلیدترین[۶] شیوه کسب درآمد و تأمین زندگی، آن است که انسان‌ها از طریق درآمد حاصل از ربا، توان و رشد اقتصادی خود را افزایش دهند؛ از این رو به مؤمنان یادآور می‌شود که از رباخواری و ترویج فرهنگ ربا و ساماندهی اقتصاد جامعه بر اساس آن به شدّت پرهیز کرده و به تقوا و حاکمیّت ارزش‌های دینی در جامعهروی آورند؛[۸] و فریبنده نیالایند.
در این بخش کوشش شده که با بیان آیه‌ها و روایت‌هایی جایگاه این گناه عظیم نشان داده شود و بحث احکام ربا و انواع آن مطابق نظر مشهور فقیهان شیعه در بخش دوم بیان خواهد شد.
ربا در قرآن
در قرآن کریم هفت آیه، مستقیماً به حرمت ربا پرداخته است که در سه سوره بقره، آل عمران و نساء قرار دارد. سوره بقره آیه‌های ۲۷۵، ۲۷۶، ۲۷۸ و ۲۷۹؛ سوره آل‌عمران، آیه‌های ۱۳۰ و ۱۳۱ و سوره نساء آیه ۱۶۱ می‌باشد. در بین این آیه‌ها، آیه‌های ۲۷۸ و ۲۷۹ سوره بقره دلالت صریح و محکم‌تری بر حرمت ربا و اهمیت آن دارد. گفته شده است که بعد از نزول این آیه، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مأموریت یافت که با رباخواری به شدت برخورد کند و با توسل به زور، دست رباخواران را کوتاه کند.
در قرآن کریم درباره هیچ گناهی جز ربا چنین تعبیرهایی به‌کار نرفته است. می‌توان گفت که گناه ربا بعد از قتل، یگانه گناهی است که خداوند در برابر آن چنین موضع سختی را اتخاذ کرده است. آیه‌هایی که موضع‌گیری‌های صریح و سخت خداوند در برابر این گناه را به تصویر می‌کشد، به این ترتیب است:
۱. (آیه ۲۷۵ بقره) در این آیات از رباخوارى که درست بر ضد انفاق و یکى از عوامل مهم زندگى طبقاتى و طغیان اشراف بود، سخن مىگوید. نخست در یک تشبیه گویا و رسا، حال رباخواران را مجسم مىسازد، مىفرماید: «کسانى که ربا مىخورند، بر نمىخیزند مگر مانند کسى که بر اثر تماس شیطان با او دیوانه شده» و نمىتواند تعادل خود را حفظ کند، گاه به زمین مىخورد و گاه بر مىخیزد (الَّذِینَ یأْکُلُونَ الرِّبا لا یقُومُونَ إِلَّا کَما یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطانُ مِنَ الْمَسِّ).
آرى! رباخواران که قیامشان در دنیا بىرویه و غیر عاقلانه و آمیخته با «ثروت اندوزى جنون آمیز» است، در جهان دیگر نیز بسان دیوانگان محشور مىشوند.
سپس به گوشهاى از منطق رباخواران اشاره کرده مىفرماید: «این به خاطر آن است که آنها گفتند: بیع هم مانند ربا است» و تفاوتى میان این دو نیست. (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیعُ مِثْلُ الرِّبا).یعنى: هر دو از انواع مبادله است که با رضایت طرفین انجام مىشود.
قرآن در پاسخ آنها مىگوید: چگونه این دو ممکن است یکسان باشد «حال آن که خداوند بیع را حلال کرده و ربا را حرام» (وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا).
مسلماً این تفاوت، دلیل و فلسفهاى داشته که خداوند حکیم به خاطر آن چنین حکمى را صادر کرده است، و عدم توضیح بیش‌‌تر قرآن در این باره شاید به خاطر وضوح آن بوده است.
سپس راه را به روى توبهکاران باز گشوده، مىفرماید: «هر کس اندرز الهى به او رسد و (از رباخوارى) خوددارى کند، سودهایى که در سابق (قبل از حکم تحریم ربا) به دست آورده مال او است و کار او به خدا واگذار مىشود» و گذشته او را خدا خواهد بخشید (فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَهٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ).
«اما کسانى که (به خیره سرى ادامه دهند و) باز گردند (و این گناه را همچنان ادامه دهند) آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن مىمانند» (وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ). به این ترتیب رباخوارى مستمر و دائم سبب مىشود که آنها بدون ایمان از دنیا بروند و عاقبتشان تیره و تار گردد.[۱۰]
۳. (آیه ۲۷۸ بقره) در این آیه خداوند افراد با ایمان را مخاطب قرار داده و براى تأکید بیش‌‌تر در مسأله تحریم ربا مىفرماید: «اى کسانى که ایمان آوردهاید از خدا بپرهیزید و آنچه از ربا باقى مانده رها کنید اگر ایمان دارید» (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِی مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ).
جالب این که: آیه فوق هم با ایمان به خدا شروع شده و هم با ایمان ختم شده است و در واقع تأکیدى است بر این معنى که رباخوارى با روح ایمان سازگار نیست.
۴.(آیه ۲۷۹ بقره) در این آیه خداوند لحن سخن را تغییر داده و پس از اندرزهایى که در آیات پیشین گذشت با شدت با رباخواران برخورد کرده هشدار مىدهد که اگر به کار خود همچنان ادامه دهند و در برابر حق و عدالت تسلیم نشوند و به مکیدن خون مردم محروم مشغول باشند، پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله ناچار است با توسل به جنگ جلو آنها را بگیرد؛ مىفرماید: «اگر چنین نمىکنید بدانید با جنگ با خدا و رسول او رو برو خواهید بود» (فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ).
این همان جنگى است که طبق قانون فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلى أَمْرِ اللَّهِ [۱۲]
۵. (آیه۱۳۰آل عمران) در این آیه خداوند روى سخن را به مؤمنان کرده و مىفرماید: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید» (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَهً).
منظور از «لاتأکلوا» که از مادّه «اکل» است خصوص خوردن نیست بلکه شامل گرفتن و هر نوع تصرفی در مال غیر، از راه ربا است. اما چون خوردن از توابع مهم اکثر تصرف‌هاست و همچنین از باب مجاز، تعبیر به «اکل» شده است.
در آیه مورد بحث، حکم تحریم ربا صریحاً ذکر شده، امّا تنها به یک نوع از انواعربا که نوع شدید و فاحش آن است اشاره شده است.
منظور از «ربا فاحش» این است که سرمایه به شکل تصاعدى در مسیر ربا سیر کند یعنى سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گیرند.
در پایان آیه مىفرماید: «اگر مىخواهید رستگار شوید باید تقوى را پیشه کنید و از این گناه بپرهیزید» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).[۱۴]
از این آیه فهمیده می‌شود که ربا در دین یهود تحریم شده بود، اما آنها مخالفت می‌کردند و با انواع نیرنگ‌ها رباخواری می‌کردند.
اگرچه حرمت ربا در این آیه ظاهراً متوجه یهود است. اما می‌توان گفت، تحریم، شامل ادیان الهی دیگر هم می‌شود. در کلام خدا، ربا در ردیف ظلم و بازداشتن مردم از راه خدا و خوردن اموال مردم به ناحق قرار گرفته است- که در آیه قبلی به آنها اشاره شده است- که حرمتشان شدید و قطعی است و اختصاص به آیین خاصی ندارد، پس قرینه، برای حرام‌بودن ربا برای پیروان همه ادیان الهی است. در این‌باره روایتی هم در بخش روایت‌ها ذکر خواهد شد.
۷. (آیه ۳۹ روم) در این آیه خداوند به تناسب بحثى که از انفاق خالص در میان بود به دو نمونه از انفاق‌ها که یکى براى خداست و دیگرى به منظور رسیدن به مال دنیا اشاره کرده، مىفرماید: «آنچه به عنوان ربا مىپردازید تا در اموال مردم فزونى یابد، نزد خدا فزونى نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات مىپردازید و تنها رضاى خدا را مىطلبید (مایه برکت است و) کسانى که چنین مىکنند داراى پاداش مضاعفند». (وَ ما آتَیتُمْ مِنْ رِباً لِیرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیتُمْ مِنْ زَکاهٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ).[۱۶]
«بدان که خدا تو را رحمت کند، به درستی که ربا، حرام، پلید و از گناهان کبیره و از جمله جرای می‌است که خداوند بر آن وعده عذاب داده است. پس، از آن به خدا پناه می‌بریم؛ ربا در کلام همه پیامبران و در همه کتاب‌های آسمانی حرام شده است».
ربا زشت‌ترین گناه
ربا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گناهان، هم سنگ زنای با محارم بلکه بزرگ‌‌‌تر از آن شمرده شده است.
پیامبر‌اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)به‌حضرت‌علیه‌السلام‌فرمود:«یا علی! الرّبا سبعون جزءا فایسر‌ها مثل أن ینکح الرّجل أمّه فی بیت‌اللَّه الحرام …».
«یا علی! (گناه) ربا هفتاد بخش است که ناچیزترین آنها مانند این است که مردی با مادر خود در مسجدالحرام زنا کند. [۱۸]
رباخواری، بدترین شغل
اشتغال داشتن در کسب‌های ربوی و رباخواری در روایات به شدت نهی شده است و از آن تعبیر به پلیدترین شغل‌ها شده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «شرّ المکاسب کسب الرّبا» «بدترین کسب‌ها رباخواری است».[۲۰]
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های رسول خدا که از امت خود داشتند رباخواری بود. امام صادق علیه‌السلام از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نقل کرد که فرمود: از ترسناک‌ترین چیزی که بر امتم پس از خودم می‌ترسم، این کسب‌های حرام و شهوت پنهان و رباست.[۲۲]
و در بعضی اوقات در بازار کوفه می‌آمدند و با صدایی رسا می‌فرمودند:
مَعَاشِرَ النَّاسِ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ الْأُمَّه أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَی الصَّفَا
ای مردم! اول فقه بیاموزید بعد تجارت کنید. قسم به خدا ربا در میان این امت پنهان‌‌‌تر از حرکت مورچه بر سنگ سیاه است.[۲۴]
حیله برای ربا خواری
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «یأتی علی النّاس زمان یستَحَلُّ فیه الرّبا بالبیع و الخمر بالنبیذ و السّحت بالهدیه».[۲۶]
«رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ربا و خورنده و فروشنده و مشتری ربا و نویسنده و دو شاهد آن را لعنت کرد».
نیز رسول خدا فرمودند: آکِلُ الرِّبَا وَ مُؤْکِلُهُ وَ کَاتِبُهُ وَ شَاهِدَاهُ فِی الْوِزْرِ سَوَاءٌ[۲۸] فرمودند:
«من أخذ الربا وجب علیه القتل»[۳۰]
درباره کیفر اخروی ربا رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:
هر کس ربا بخورد، خداوند شکمش را به اندازه‌ای که ربا خورده است، از آتش جهنم پر می‌سازد و اگر از طریق ربا مالی به دست آورد، هیچ عمل نیک را از او نپذیرد و تا موقعی که به اندازه یک قیراط ربا پیش اوست، پیوسته خدا و فرشتگان او را لعنت کنند. [۳۲]
رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: هرگاه میان شما پنج گناه شیوع پیدا کند پنج نوع بلا به سرتان خواهد آمد. هرگاه رباخواری کردید به بلای زلزله و فرو رفتن زمین مبتلا خواهید شدو… [۳۴] در بینش اسلام، اقتصاد ربوی، عامل گرایش به سودپرستی[۳۶] است و در واقع موجب می‌شود عواطف و پیوندها سست شده و بذر کینه و دشمنی را در دل‌ها بپاشد و به شکاف روزافزون زندگی‌ها و شکل گیری فاصله طبقاتی و ثروت‌های افسانه‌ای نزد گروهی از افراد بینجامد، و اسباب تباهی انسان‌ها را فراهم می‌آورد،[۳۸] ست می‌که جسم و روان آد می‌را می‌آزرد و او را از مسیر تکامل و تعالی و زندگی درست و سازنده باز می‌دارد. در خرید و فروش معمول هر دو طرف به طور یکسان در معرض سود و زیان هستند، گاهی هر دو سود می‌برند و گاهی هر دو زیان می‌کنند و گاهی یکی زیان و دیگری سود می‌برد، در حالی که در معاملات ربوی رباخوار هیچگاه زیان نمی‌بیند و تمام زیان‌های احتمالی بر دوش ربادهنده سنگینی می‌کند.
به همین دلیل است که مؤسسات ربوی روز به روز سرمایه‌دار‌‌تر می‌شوند و در برابر تحلیل رفتن طبقات ضعیف، پیوسته بر حجم ثروت آنان افزوده می‌شود.
هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مفید
با حاکمیّت فرهنگ ربا، انجام کارهای نیک و اساسی برای پایداری حیات اجتماعی رنگ می‌بازد[۴۰] انسان، رسالت و مسؤولیت مهمّ و بزرگ خود را در این زمینه‌ها از یاد می‌برد و سرمایه‌گذاری و گردش درست دارایی‌ها در گردونه انحرافی و ویرانگر می‌افتد و جایگاه بایسته خود را نمی‌یابد. آن چه سود آنی و سرشار دارد، به جای آن چه مورد نیاز واقعی است، تولید می‌شود[۴۲]
هدایت انسان‌ها به سمت تعادل روحی و روانی
در آموزه‌های اسلامی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نظام اقتصادی ربوی، به صورتِ تمثیلی لطیف و پرمعنا، نمایانده شده است. رباخوار در قالب انسانی تمثّل یافته که بزرگی شکمش نامتناسب با دیگر اندام‌ها است و توان تحّرک و حیات قوا می‌خود را بر اثر حجم بزرگ و سنگینی شکم از دست داده است.[۴۴]سیستم بانکدارى به این وضعى که الآن در ایران هست،(اوایل انقلاب) این وضعْ وضع طاغوتى است. ربا در اسلام حرام است؛ اصلاح بانک هم یکی از امور بسیار مهم است.[۴۶]من امیدوارم که توفیق پیدا بکنید، بانک‌ها که بر مبناى بهرهبردارى و بر‌مبناى خلاف و فساد است، از بین بروند.[۴۸]
حضرت امام [در مصاحبه با روزنامه «فاینشنال تایمز» درباره سیاستهاى آینده انقلاب و بانک ها در جواب سوالی که شده بود که در جمهورى اسلامى بانک چطور مىتواند کار کند؟]
فرمودند: بهره حرام است. باید نظام دیگرى درست بشود.[۵۰]
مقام معظم رهبری
رهبر معظم انقلاب اسلامی حذف ربا از بانکداری را از مصادیق اصلاحات راستین دانسته و فرمودند: «اگر ما در زمینه اقتصادی و در زمینه تشکیلات اداری هم توصیه اسلام را دقیقاً عمل می‌کردیم یقیناً وضع ما بهتر از این بود، ما آنچه را که در زمینه‌های اقتصادی عمل کرده‌ایم متأسفانه یک نسخه مخلوط است، چیز‌هایی از اسلام در آن هست امَا مخلوط دارد، آن بخش مخلوط شده برای ما هرگز خیری ببار نیاورده است. امروز نظرات اقتصادی غربی که تا اندکی قبل جزو مسلَمات محسوب می‌شد دارد مورد مناقشه خود آنها قرار می‌گیرد واقعاً تقصیر ملت‌ها چیست!؟ تقصیر ملت‌هایی که به وسیله سرانشان به پیروی از این روش‌های اقتصادی مجبور می‌شوند چیست!؟ بانک بدون ربای اسلا می‌را در اواخر حیات مبارک امام رحمه الله علیه راه انداختیم امَا ناقص! یکی از همت‌های این دولت فعلی این است (این باید باشد. ) – و امیدواریم إن شاءالله در این کار موفَق بشود – که بانک اسلا می‌بدون ربا را به طور کامل اجرا کند. »[۵۲] و با دلیل تراشی‌ها و توجیهات گوناگون، خود و جامعه را به این دشمن پنهانی و فریبنده نیالایند.
در قرآن کریم هفت آیه، مستقیماً به حرمت ربا، پرداخته است. سوره بقره آیه‌های ۲۷۵، ۲۷۶، ۲۷۸ و ۲۷۹؛ سوره آل‌عمران، آیه‌های ۱۳۰ و ۱۳۱ و سوره نساء آیه ۱۶۱. در بین این آیه‌ها، آیه‌های ۲۷۸ و ۲۷۹ سوره بقره، دلالت صریح و محکم‌تری بر حرمت ربا و اهمیت آن دارد. در قرآن کریم درباره هیچ گناهی جز ربا چنین تعبیرهایی به‌کار نرفته است. می‌توان گفت که گناه ربا، یگانه گناهی است که خداوند در برابر آن چنین موضع سختی را اتخاذ کرده است. روایات زیادی از رسول خدا صلی الله علیه واله و ائمه اطهار علیهم السلام از آثار زیانبار ربا نقل شده است. در روایتی امام رضا ربا را از گناهان کبیره شمرده که تما می‌پیامبران بر حرمت آن تصریح کرده‌اند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن را از زشت‌ترین گناهان نام برده و فرمودند: یک درهم ربا پیش خداوند، بزرگ‌‌‌تر از هفتاد مرتبه زناست که همه آنها با محارم و در مسجدالحرام باشد». و پلیدترین شغلی که کسی برای خود انتخاب می‌کند رباست.
از بزرگ‌ترین نگرانی‌های رسول خدا از امت خود، ربا خواری بوده است. به خاطر پیچدگی ربا و دشواری تشخیص موارد آن، امیرالمومنین بارها مردم را به یادگیری احکام آن تحریضو‌از‌ارتکاب‌آن‌نهی‌می‌کردند.
گذشته از حرمت ربا دادن و ربا ستاندن؛ حضور در جلسه ربا به عنوان نویسنده سند و شاهد نیز حرام است. و در قیامت شکم خورنده ربا را پر از آتش می‌کنند. البته در دنیا نیز از عذاب جمعی بی نصیب نخواهند بود.
تما می‌احکام دین از واجب گرفته تا مستحب و مکروه حتما دارای مصلحت و مفسده‌ای است که در انجام و ترک آن کارها وجود دارد و خداوند حکیم بی‌دلیل چیزی را حرام یا واجب نمی‌کند که برخی از حکمت های تحریم ربا که در روایات به آنها اشاره شده است؛ عبارتند از:۱. ربا باعث نابودی دنیا و آخرت است ۲. ربا مصداق اکل مال به باطل است. ۳. ربا بازدارنده مردم از فعالیت‌های اقتصادی سازنده است.۴. رباخواری پدید آورنده فاصله طبقاتی است. ۵. ربا باعث تضعیف عواطف انسانی است. ۶. ربا عامل کینه و دشمنی است. ۷. ربا عامل مهم ورشکستگی است و….
از آنجا که بانک‌ها به عنوان یکی از بنگاهی اقتصادی، یکی از مراکز مبتلا به ربا بوده، علما و مراجع، اهتمام و دغدغه ویژه‌ای در جهت اصلاح آن داشته‌اند. امام خمینی می‌فرمایند: بانک‌ها به تدریج باید تعدیل بشود، و «ربا» به کلی قطع بشود. من باید به مَصادر امور بگویم که، اخطار کنم که، این قدر ضعف نفس به خرج ندهید. آن‌هایی که می‌گویند نمی‌شود اسلام را در این زمان پیاده کرد، برای این [است] که اسلام را نشناخته‌اند؛ نمی‌فهمند چه می‌گویند.
[۲] .سوره بقره، آیه ۲۷۶.
[۴] . ترجمه الحیاه، ج ۵، ص۶۰۲.
[۶] . ترجمه الحیاه، ج ۵، ص۶۰۸-۶۰۹.
[۸] .سوره بقره، آیه۲۷۵.و ترجمه الحیاه، ج ۵، ص ۶۰۹.
[۱۰] . برگزیده تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۴۹.
[۱۲] . برگزیده تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۵۰.
[۱۴] . برگزیده تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۷۶.
[۱۶] . مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۱.
[۱۸] . من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۲۷۴.
[۲۰] کافی، ج۵، ص۱۴۷.
[۲۲] . مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۲.
[۲۴]. مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۳.
[۲۵] . مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۳۳۲.
[۲۷] . من‌لایحضره‌الفقیه، ج۳، ص۲۷۴.
[۲۹] . تفسیرالقمی، ج۱، ص۹۳.
[۳۱] . وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۲۲.
[۳۳] . إرشادالقلوب، ج۱، ص۷۱.
[۳۵] . ترجمه الحیاه، ج۵، ص۶۱۰ و ۶۱۱. امام رضا علیه السلام : «علّهُ تحریمِ الرّبا … رغبهُ النّاسِ فی الرّبح؛ علّت تحریم ربا … تمایل یافتن مردم به سودخواری است».
[۳۷] . ترجمه الحیاه، ج۵، ص۶۱۰ و ۶۱۱. امام رضا علیه السلام : «علهُ تحریمُ الربا لما فیه من فَسادِالأْموالِ … فبیعُ الرّبا و شراوه وَ کَسٌ علی کلّ حال، علی المشتری و البایع؛ … علّت حرام بودن ربا … این است که مایه تباهی اموال می‌شود. … خرید و فروش ربوی در هر حال به زیان خریدار و فروشنده خواهد بود».
[۳۹] . ترجمه الحیاه، ج۵، ص۶۱۸. امام باقر علیه السلام : «إنّما حَرَّمّ اللّه ُ الرّبا لئلا یذهبَ المعروفُ؛ … خدا ربا را از آن جهت حرام کرد که نیکوکاری از میان نرود».
[۴۱] . ترجمه الحیاه، ج۵، ص۴۰۴. امام صادق علیه السلام : «… لوکان الرّبا حَلالاً لَتَرکَ النّاس التَّجاراتِ و ما یحتاجُونَ الیه؛ اگر ربا حلال باشد، مردم تولید و تجارت [اصولی و درست] را رها می‌کنند، و نیازهای واقعی خویش و جامعه را از یاد می‌برند».
[۴۳] . ترجمه الحیاه، ج۵، ص۶۱۷. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به روایت امام صادق علیه السلام فرمودند: «لَمّا اُسرِیَ بی الی السّماءِ، رأیتُ اقواما یُرید أحَدُهُم ان یَقومَ و لا یقدرُ علیه من عِظَم بِطنِه. فقُلتُ: مَن هؤلاء یا جبرائیل؟ قال: هؤلاء الّذین یأکلون الرّبا…؛ چون مرا شبانه به آسمان بردند، کسانی را دیدم که می‌خواستند از جای برخیزند؛ ولی توانایی آن را نداشتند، و این به سبب بزرگی شکم آنان بود. گفتم: ای جبرئیل! اینان کیانند؟ گفت: اینان آن کسانند که ربا می‌خوردند».
[۴۵]. صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۳۴.
[۴۶]. صحیفه امام، ج۷، ص۱.
[۴۸] . صحیفه امام، ج۶، ص۲۷۴.
[۵۰] . بررسی وتحلیل ص۲۸ – سخنرانی در بازار تهران ۵/۵/۵۹.
[۵۲] .سوره بقره، آیه۲۷۸.
