روزی حلال
روزی واژه ای است فارسی که به معنای خورد و خوراک روزانه و آن چه که روز به روز به کسی داده میشود و قسمت او میگردد . رزق واژهای عربی است و معادل روزی می باشد که به معنای خوراک روزانه، نصیب و بهره به کار رفته است. در اصطلاح چیزی است که می توان از آن بهره برداری کرد. پس رزق چیز ی است که قابلیت بهره برداری دارد، در نتیجه رزق هر کس غیراز دارایی و ثروت اوست. پس رزق هر کس به میزان برخورداری او از نعمت است نه میزان دارائی اش. زیرا خداوند روزی خود را شامل حال همهی بندگانش می کند.
اما از آنجا که مال حرام پیوسته در روح و روان آدمی تأثیرات منفی می گذارد قصد داریم تا بر اساس موضوعات ارائه شده در این مقاله برای افرادی که نمی خواهند آلوده به حرامخواری شوند ، از آن استفاده نمایند و عوامل و زمینه های گرفتاری در مال حرام را بشناسند و به راحتی بتو انند خوشبختی و سعادت را در پیش روی خود داشته باشند.
اقسام رزق
رزق را دارای چهار نوع برشمرده اند : رزق مقسوم ، رزق مملوک ، رزق موعود ، رزق مضمون
رزق مقسوم : رزقی است که در ازل تقسیم شده و در لوح محفوظ نوشته شده است .
رزق مملوک : رزقی است که در ملکیت شخص در آمده است.
رزق موعود: رزق خاصی است که خداوند، صالحان و عابدان را به آن وعده داده است.
رزق مضمون : خوردنی و نوشیدنی است که به اندازه مورد نیازانسان ازطرف خداوند ضمانت شده است
در تقسیم بندی دیگری، می توان رزق را دو نوع ظاهری و باطنی یا به عبارتی مادی و معنوی تقسیم کرد
رزق مادی : مانند خوردنیها و پوشیدنی ها
رزق معنوی : مانند علوم و معارف ، نبوت و … .
بسیاری از دانشمندان اسلامی فرمودند که در آیات الهی و احادیث پیشوایان ، واژه ی رزق به معنای رزق حلال است ، به این معنا وقتی خداوند در آیهای می فرماید: «مؤمنان کسانی هستند که : ینفقون مما رزقناهم از آن چه به ایشان روزی کردیم انفاق می کنند» یعنی از روزی حلال خویش به دیگران میدهند.
از دیدگاه حضرت علی (ع) روزی بر ۲ قسم است: «آن که تو را میخواهد و آن که تو او را میجویی. کسی که دنیا را می خواهد ، مرگ نیز او را می طلبد تا از دنیا بیرونش کند وکسی که آخرت خواهد، دنیا را می طلبد تا روزی او را به تمام بپردازد
رزق در قرآن کریم
واژهی رزق در قرآن نیز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آیه اشاره می کنیم :
و لا تمدن عینیک الی ما متعنا به ازواجاً منهم زهره الحیوه الدنیا لنفتنهم فیه و رزق ربک خیرٌ وأبقی (س طه ۱۳۱)
هرگز چشم خود را به نعمتهای مادی که به گروههایی از آنان داده ایم، میفکن که اینها شکوفههای زندگی دنیا است و برای این است که آنان را بیازمائیم و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است.
و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فی الارض و لکن ینزل بقدر ما یشاء انه بعبادهی خبیرٌ بصیر.)س شوری ۲۷ )
اگر خداوند روزی را برای همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمین طغیان می کنند، از این رو به مقداری که می خواهد نازل می کند، او نسبت به بندگانش آگاه و بینا است.
بنابراین هرگز نباید تصور کرد که وسعت رزق دلیل بر محبت خداوند و یا تنگی معشیت دلیل بر خشم و غضب او است، زیرا خداوند گاه انسان را به وسعت روزی آزمایش میکند و اموال سرشاری در اختیارش قرار می دهد و گاه با تنگی معیشت میزان مقاومت و پایمردی او را روشن میسازد و آنها را از این طریق پرورش میدهد.
سرمایه و ثروت، گاهی زمینه ساز فساد و گناه می شود، زیرا وقتی انسانها خود را بی نیاز از خداوند میبینند، طغیان می کنند. «إن الانسان لیطغی أن رءاه استغنی همانا انسان طغیان میکند، زیرا خود را بی نیاز میبیند، گاهی ثروت مایه بلا و عذاب جان صاحبان آنهاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها میگیرد. چنانچه قرآن کریم در این باره می فرماید :
فلا تعجبک اموالهم و لا اولادهم انما یریدالله لیعذبهم بها فی الحیاه الدنیا و تزهق انفسهم و هم کافرون
فزونی اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به این وسیله در زندگی دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیراند. در جایی دیگر خداوند در قرآن کریم میفرماید:
ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون (مومنون ۵۵و۵۶)
آیا آنان چنین میپندارند که اموال و فرزنـدانی را که به آنها دادیم برای این است که درهای خیرات را به رویشان بگشائیم ، چنین نیست آنهـا نمی فهمند
نقش تلاش انسانها در تقدیر روزی
نباید از آیاتی که در زمینه ی تقدیر و اندازه گیری روزی به وسیله ی پروردگار آمده چنین استنباط کرد که تلاشها و کوششها نقشی در این زمینه ندارند و اینها را بهانهی تنبلی و فرار از زیر بار مسئولیتها و مجاهدتها در مقیاس فرد و اجتماع قرار داد، که این پندار بر ضد آیات فراوانی از قرآن مجید است که سعی و کوشش را معیار موفقیتها شمرده است
همانگونه که در آیات قرآن آمده است:
لئن شکرتم لأزدینکم
هرگاه شکر نعمتها را به جا آوردید و آن را در مصرف واقعی صرف کنید، نعمت را بر شما افزون می کنم.
در جایی دیگر خداوند فرموده است که مردم باید همواره برای کسب روزی تلاش کنند:
هو الذی جعل لکم الارض ذلولاً فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه (ملک آیه ۱۵)
او کسی است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه بروید و از رزق آن استفاده کنید.
قدرت خدا در روزی رسانی
از امام علی (ع) پرسیدند : اگر در خانه ی مردی را به رویش ببندند روزی او از کجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جایی که مرگ او می آید
همانگونه که در آیه «إن الله هوالرزاق ذوالقوه المتین (ذاریات ۵۸) » همانا خداوند روزی دهنده و صاحب قدرت محکم است، آمده است.
روزی رسان خداوند
از امام علی (ع) پرسیدند که چگونه خدا با فراوانی انسانها به حسابشان رسیدگی میکند؟ حضرت پاسخ دادند :
آن چنان که با فراوانی آنان روزیشان می دهد! و باز پرسیدند: چگونه به حساب انسانها رسیدگی می کند که او را نمی بینند؟ فرمود: همان گونه که آنان را روزی میدهد و او را نمیبینند
قرآن تأکید دارد که انسانها روزی بخش خود را تنها خدا بدانند و از غیر او تقاضا نکنند و به دنبال این ایمان و توکل بر نیرو و تلاش و سعی خود متکی باشند همانگونه که در ذیل آیه : «هل من خالق غیرالله یرزقکم من السماء والارض (فاطر ۳ ) آیا خالقی غیر از خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد.
فابتغوا عندالله الرزق(عنکبوت ۱۷ ) تنها روزی را نزد خدا بجوئید.
معنای وسیع تر روزی
روزی معنی وسیعی دارد که روزی های معنوی را نیز همانگونه که بیان کردیم در بردارد، بلکه روزی اصلی همین روزی معنوی است، در دعاها تعبیر به رزق در مورد روزیهای معنوی بسیار به کار رفته است، در مورد حج میگوئیم: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام. در مورد توفیق اطاعت و دوری از معصیت آمده: اللهم ارزقنی توفیق الطاعه و بعد المعصیه. در دعاهای روزه ماه مبارک رمضان می خوانیم:
اللهم ارزقنی فیه طاعه الخاشعین
هدف این است که با تمام تلاش ها و کوشش ها باز به روشنی می بینیم دست دیگری نیز در کار است که گاه نتیجه ی تلاش ها بر باد می رود و گاه به عکس، تا مردم فراموش نکنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» کار می کند.
ارزش تلاش برای روزی حلال
طلب حلال در مقام جهاد
اسلام کار را یک نوع جهاد در راه خدا می داند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«کسی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده اش تلاش کند مجاهد و حرکت کننده در راه خداست»
کسب حلال و شرافت
کار و تلاش مشروع برای کسب روزی حلال هر چه که باشد، باز موجب شرافت و کرامت انسان می شود و بهتر از آن است که انسان دست خویش را پیش از دیگران دراز کند و سربار آنان باشد.
پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمودند: «اگر انسان هیزم را بر پشت خویش حمل کند، بهتر از آن است که دست گدائی پیش دیگران درازکند که معلوم نیست، چیزی به او بدهند یا ندهند ».
کسب حلال بهترین عبادت
از دیدگاه پیشوایان معصوم علیهم السلام اگر نیتها خالص باشد و کار از راه حلال صورت گیرد، همه کارهای انسان رنگ الهی به خود می گیرد و ارزشی غیر قابل وصف پیدا میکند.
رسول خدا (ص) میفرماید:«عبادت دارای هفتاد جزء است که با فضیلتترین آنها طلب روزی حلال است»
عوامل رساننده و افزاینده روزی
حکم کسب درآمد حلال: از دیدگاه معصومین عوامل فراوانی ذکر شده که باعث زیادشدن روزی می شود:
امام صادق فرمودند: من حسن بره اهل بیته زید فی رزقـه هرکه باخانو ادهی خود نیکوکار باشـد، روزیش زیـاد می شود.
امام صادق(ع) در جایی دیگر فرمودند: ان البر یزیده فی الرزق نیکوکاری، روزی را زیاد میکند.
امام علی(ع) فرمودند: والعسر لیفسد الاخلاق، التَّسهل یدرالارزاق
سختگیری، اخلاق را تباه میکند، آسان گیری (براهل و عیال و معاملات) روزیها را سرازیر می کند.
امام باقر(ع) فرمودند: الزکاه تزید فی الرزق ؛ زکات دادن روزی را زیاد می کند.
امام علی در جایـی دیگر فرمـودند:«من حسنت نیتـه، زید فی رزقه»
هر که خوش نیت باشد، روزیش زیـاد میشود.
پیامبر اکرم فرمودند: «صدقه زیاد بدهید، تاخداوند به شما روزی بدهد».
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فریضیه علی کل مسلم و مسلمه» کسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد» کار کردن برای کسب درآمد حلال جهاد است.
عوامل روزی بر
امام باقر(ع) فرمودند : «ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق»
بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او زده می شود.
دیدگاه پیامبر راجع به عاملی که روزی را از بین می برد این است که ایشان فرمودند:
هرکه حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال کند، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آن که توبه کند.
امام صادق(ع) فرمودند: «کثرهُ السحت یمحق الرزق» ؛ حرامخواری زیاد، روزی را می برد.
بهترین روزی
بهترین روزی آن است که انسان را کفایت کند. از پیامبر خدا رسول اکرم (ص) روایت شده است:
طوبی لمن أسلم و کان عیشه کفافا خوشا به حال کسی که مسلمان باشد و زندگیش به قدر کفاف.
رسول خدا فرمودند : بهترین روزی آن است که به قدر کفایت باشد
بسندگی به کفاف
امام علی (ع) فرمودند: آن کس که به اندازه کفاف بسنده کرد، به آسایش دست یافت و از زندگی آسان و خوشی برخوردار شد
امام صادق(ع) فرمودند: در انجیل آمده است که عیسی (ع) عرض کرد بار خدایا! صبح یک گردهی نان جو، شب گردهای دیگر مرا روزی فرما و بیش از این روزیم مده که دچار طغیان شوم.
واما …
هدف ازنگارش این مطالب این بود که پرده از چهره ی زشت مال حرام برداشته شود و آفات روحی و جسمی آن به مردم نشان داده شود تا مردم آنها را بشناسند و از میوه های ناخوشایند آن باخبر شوند.
کسب روزی حلال نه فقط برای به دست آوردن تمتعات دنیوی بلکه وسیله قربت برای بندگان خداست. بنده مسلمان فقط پس از کسب روزی حلال است که به ادای خمس و زکات و نذر و قربانی می پردازد و از روزی خود انفاق می کند. بنابراین روزی حلال نقش مهمی در رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی دارد
و در این مقوله حکایتی از امیرمومنان علی علیه السلام نقل می کنیم:
میفرمایند حضرت برای نماز به مسجد می رفتند به مردی در کنار درب مسجد فرمودند: این مرکب مرا نگه دار تا برگردم
بعد از رفتن حضرت ، مرد افسار را دزدید و فرار کرد .علی (ع) در حالی که دو درهم در دست داشتند تا به عنوان حق الزحمه به مرد بدهند از مسجد بیرون آمدند.چون دیدند مرد رفته و لجام را نیز برده دو درهم را به غلامی دادند تا از بازار افساری بخرد .غلام رفت و در بازار افسار سرقت شده را یافت و آنرا به دو درهم خرید و افسار را گرفت و نزد حضرت آورد. حضرت فرمودند:
انسان بر اثر عجله ، روزی حلال را بر خودش حرام می کند ، در صورتی که با عجله نمی توان روزی را زیاد کرد!
امید که همه ما و شما نیز در پی کسب روزی حلال باشیم و مشمول عنایات خاصه پروردگار متعال قرار گیریم . انشاءلله
