پرداخت تسهیلات به شرط سپرده‌گذاری( سپرده وام خواه)
آیا شرط سپرده‌گذاری برای پرداخت قرض‌الحسنه از سوی بانک‌ها از نظر شرعی جایز است یا نه و اگر جایز نیست آیا راه دیگری برای حل این مشکل وجود دارد یا نه؟
یکی از شیوه‌هایی که در صندوق‌های قرض‌الحسنه و نیز در برخی از بانک‌ها مرسوم شده است این است که مشتری وقتی درخواست قرض‌الحسنه دارد بانک اعلام میکند که شما باید برای مدتی مبلغی را تحت قالب قرض در این بانک پس‌انداز کنید تا بعد از مدت مشخص بانک به شما قرض پرداخت نماید. سوالی که پیش می‌آید این هست که آیا شرط سپرده‌گذاری برای پرداخت قرض‌الحسنه از سوی بانک‌ها از نظر شرعی جایز است یا نه و اگر جایز نیست آیا راه دیگری برای حل این مشکل وجود دارد یا نه؟ که در این بخش براساس نظرات مراجع بزرگوار تقلید به این شبهه پاسخ می‌هیم
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید می‌توانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
فتوای حضرت امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه)
سوال: اگر صندوق قرض‌الحسنه برای وام‌گیرنده و معرّف و ضامن شرایطی مانند افتتاح حساب یا مسدود کردن مبلغی وجه نقد تا مدتی معیین، قرار دهد که پس از انقضا مدت، وام بیشتر با مدت زیادتر به وام‌گیرنده بدهد حکم شرعی این‌گونه شرائط چیست؟
جواب:زیادی حکمی، رباست و جایز نیست. گرچه اصل قرضی که داده شده و قرض دوبرابری که بعداً داده می‌شود صحیح است.
[۱] . استفتاءات،ج۲،ص۲۹۵، س۳۶.
فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
سوال۱: صندوق‌هاى قرض‌الحسنه براى دادن وام، امورى را شرط مىکنند که از جمله آنها عضویت در صندوق و داشتن مبلغى به‌عنوان پس‌انداز در آن است و هم‌چنین متقاضى وام باید ساکن محلهاى باشد که صندوق در آن قرار دارد و برخى شرایط دیگر، آیا این شرط‌ها حکم ربا را دارند؟
جواب: اشتراط عضویت یا سکونت در آن محله و شرط‌هاى دیگرى که باعث محدودیت پرداخت وام به اشخاص مىشوند اشکال ندارد و شرط بازکردن حساب پس‌انداز در صندوق هم اگر به این امر برگردد که اعطاى وام اختصاص به آن اشخاص پیدا کند، بدون اشکال است؛ ولى اگر به این برگردد که وام گرفتن از صندوق در آینده، مشروط است به اینکه متقاضى وام قبلاً مبلغى پول در بانک گذاشته باشد، این شرط منفعت حکمى در قرض است که باطل مىباشد.
سوال۲: یک صندوق که وام‌هایى را در اختیار اعضاى خود قرار مىدهد، ولى براى دادن وام شرط مىکند که متقاضى وام، مبلغى پول را به مدت سه یا شش ماه در صندوق بگذارد و بعد از گذشت این مدت به مقدار دو برابر پولى که به صندوق سپرده است به او وام مىدهد و بعد از آن‌که همه وام را پرداخت کرد، پولى که قبلاً در صندوق گذاشته بود به او مسترد مىشود، این کار چه حکمى دارد؟
جواب: اگر دادن پول به صندوق به این عنوان باشد که آن پول براى مدتى نزد صندوق به‌صورت قرض بماند، به این شرط که صندوق هم بعد از آن مدت، وامى دراختیار او قرار دهد و یا وام دادن صندوق مشروط به این شرط باشد که او قبلاً مبلغى را در صندوق گذاشته باشد، این شرط در حکم ربا بوده و شرعاً حرام و باطل است، ولى اصل قرض نسبت به هر دو طرف صحیح مىباشد.
اجوبه‌الاستفتائات، جلد۲، سئوال۱۷۸۸
اجوبه‌الاستفتائات، جلد۲، سئوال۱۷۸۷
فتوای آیت الله موسوی اردبیلی(رحمه الله علیه)
سوال: اخیراً قرض‌الحسنه‌ها شرطی برای دادن وام، قرار داده‌اند که برای دادن وام معینی، مدتی باید در آن قرض‌الحسنه سپرده‌گذاری شود، اولاً این کار چه حکمی دارد؟ ثانیاً این قرض‌الحسنه‌ها عموماً با این سپرده‌ها فعالیت‌های اقتصادی کرده و به سپرده‌گذاران هیچ سودی از درآمدهایی که دارند نداده و علاوه بر آن کارمزد هم می‌گیرند. آیا شرعاً صحیح می‌باشد؟
جواب: اولاً. چنانچه سپرده‌گذاری بدون شرط، بلکه به امید و انتظار وام بعدی باشد اشکال ندارد.
ثانیاً . منافع فعالیت‌های اقتصادی پول‌هایی که به صندوق سپرده شده، ملک او است و کارمزد چنانچه حقیقتاً بیشتر از مزد کارهایی که انجام می‌دهد نباشد، اشکال ندارد
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۵۹)
فتوای آیت الله روحانی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله جوادی آملی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله طباطبایی حکیم(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله سبحانی(دامت برکاته)
سوال: در یکی از بانک ها حسابی وجود دارد که اگر شخصی مبلغی را به مدت شش ماه در بانک بگذارد و در آن مدت چیزی برداشت نکند، بانک پس از پایان آن مدت به مقدار موجودی، به حساب وی پول واریز میکند. آیا این شکل معامله صحیح است؟
جواب: اگر بانک به صورت کلی اعلام کند: به کسانی وام میدهم که مبلغی در حساب خود به مدت شش ماه داشته باشند، وام میدهم و طرف پس از آگاهی از این تصمیم، مبلغی را در بانک بگذارد و پس از گذشت زمان، وام بگیرد، اشکال ندارد، ولی اگر چنین شرطی را جزء قرار داد کنند، در این صورت وام مذکور ربوی می‌شود
آیت الله سبحانی، استفتاءات، ج۱، سؤال ۸۴۲
فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
سوال: بعضی از قرض‌الحسنه‌ها پول مردم را به صورت ودیعه گرفته و بعد از مدتی به مردم وام‌هایی پرداخت می¬¬نمایند، آیا این روال وام گیری اشکال دارد یا خیر؟
جواب: چنانچه در قرض اول، وام صندوق شرط شود جایز نیست و به هر حال دریافت وام از صندوق بعد از ودیعه سپاری مانعی ندارد.
آیت‌الله سیستانی، استفتائات، سایت اینترنتی، سؤال‌ها و جواب‌ها، قرض‌الحسنه، سؤال ۹.
فتوای آیت الله حسینی شاهرودی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
سوال۱: بعضی از صندوق‌های قرض الحسنه میگویند: در صورتی وام میدهیم که مثلا ۶ ماه یا یک سال در نزد ما سپرده داشته باشید، آیا این شرط صحیح است؟
جواب: اگر پول گذاشتن در صندوق، مشروط به قرض دادن پس از شش ماه باشد، حکم ربا دارد.
سوال۲: گرفتن وام به شرط سود یا کارمزد و نیز به شرط گذاشتن پول برای مدتی در حساب، چه حکمی دارد؟
جواب: به‌طور کلی وام به شرط سود و لو به‌عنوان کارمزد و نیز به شرط گذاشتن مبلغی در حساب، ربا و حرام است.والله‌العالم
فتوای آیت الله علوی گرگانی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله محقق کابلی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله گرامی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله مظاهری(دامت برکاته)
سوال: اخیراً قرض الحسنه ها شرطی برای دادن وام قرار داده اند که برای دادن وام مدت معینی باید در آن قرض الحسنه سپرده گذاری شود. این کار چه حکمی دارد؟ و در این صورت گرفتن وام چه حکمی دارد؟
جواب : چون یک شرط مستقلی است جایز است، ولی چون شبیه به ربا است خوب نیست
ایت الله مظاهری، سایت معظم له، استفتاءات امور بانکی
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سوال۱: با متقاضیان وام شرط می‌شود که براى دریافت وام حتماً حساب پس‌انداز باز کنند و حداقل مبلغى که براى افتتاح حساب پس‌انداز لازم است را براى چند ماه در پس‌انداز خود داشته باشند؛ آیا چنین شرط‌هایى براى پرداخت وام اشکال ندارد؟
جواب: در صورتى که این شرط به نفع سایر وام گیرندگان باشد، اشکالى ندارد ولى اگر براى استفاده وام دهندگان باشد، جایز نیست.
سوال۲: کیفیت و شرایط یکى از وام‌هاى رایج در بعضى از صندوق‌هاى قرض‌الحسنه به شرح زیر است. لطفاً حکم شرعى آن را بیان فرمایید:
«افراد با هر مبلغى که مایل باشند، با هر مدّت زمان، به‌صورت حساب پس‌انداز بدون سود، حسابى افتتاح می‌نمایند. در پایان مدّت، پس از استرداد مبلغ پس انداز، (و گاه با حبس مبلغ مذکور تا پایان اقساط) همان میزان وام، با همان مدّت زمان، با کارمزد معمولى به آنان تعلّق می‌گیرد.»
جواب: در صورتى که این سپرده‌ها براى اعطاى تسهیلات بیشتر به سایر متقاضیان باشد اشکالى ندارد.
سوال۳: افرادى به قصد گرفتن وام مسکن، مبلغى پول در بانک قرض‌الحسنه می‌گذارند؛ آیا روایت «کُلُّ قَرْض یجُرُّ مَنْفَعَهً، فَهُوَ رِبا» شامل این جا می‌شود؟
جواب: اگر این کار به وسیله صندوق‌هاى قرض‌الحسنه و به نفع عموم انجام شود، اشکالى ندارد و اگر توسّط مؤسّسات انتفاعى انجام گیرد، اشکال دارد و حدیث «کل قرض یجر منفعه…» مربوط به جایى است که منفعت عاید شخص وام دهنده شود
استفتائات جدید، ج۳، سؤال ۱۳۵۰.
استفتائات جدید، ج۳، سؤال ۱۳۴۶.
استفتائات جدید، ج۲، سؤال ۱۷۰۹.
فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
متن
فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
سوال : بنده از قرض الحسنه وامی با این شرایط گرفتم: دو میلیون پنج ساله گذاشتم شش میلیون گرفتم که با اقساطی که پرداخت میکنم دومیلیون سود میدهم آیا رباست؟ اگرهست چکارکنم؟
جواب: اگر دو میلیون پنج ساله گذاشته اید به شرط اینکه به شما وام بدهند این سپرده گذاری جایز نیست و وامی هم گرفته اید اگر وام بهره دار باشد ربا و حرام است و دادن ربا مثل گرفتن آن حرام می‌باشد
آیت وحید خراسانی، استفتاءات، سایت اینترنتی معظم له، سوالات بانکی،سوال ۸۷۳
فتوای آیت الله هاشمی شاهرودی(دامت برکاته)
سوال: پول گذاشتن در بانک یا صندوق قرض الحسنه به قصد گرفتن وام چه حکمی‌دارد؟
جواب : اگر گذاشتن پول به صورت قرض و به شرط گرفتن وام باشد جایز نیست و اگر به شرط گرفتن وام نباشد جایز است گرچه قصدش گرفتن وام باشد (قصد موثر نیست شرط ضمن عقد است که موجب حرمت می‌شود).
آیت الله شاهرودی، استفتاءات، سایت اینترنتی معظم له، سوالات بانکی،سوال ۱۱۰۱۳۶۰۱۰۷
شرح کارشناسی
امروزه برخی از بانک‌ها برای پرداخت وام یا تسهیلات شرایطی را مقرر نموده‌اند. یکی از این شرایط سپرده‌گذاری می‌باشد. به این معنا که شخصی که تقاضای تسهیلات دارد، ابتدا باید مبلغی نزد بانک سپرده گذاری نماید و مدتی پول وی در بانک بماند سپس بعد از مدتی مشخص، بانک، چند برابر پول وی را تسهیلات (قرض‌الحسنه یا فروش اقساطی یا سایر عقود) می‌پردازد.
مثال۱: فردی که ۱۰ میلیون ریال پول لازم دارد باید ابتدا مبلغی مثلا حدود ۱۱ میلیون تومان نزد بانک سپرده گذاری نماید بعد از ۴ ماه علاوه بر اینکه بانک مبلغ سپرده وی را ( ۱۱ میلیون تومان) بر می‌گرداند مبلغ ۱۰ میلیون تومان هم وام قرض‌الحسنه پرداخت می‌نماید.
مثال۲: فردی که ۱۰ میلیون تومان پول لازم دارد باید ابتدا مبلغی مثلا حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان (۲۵ درصد مبلغ درخواستی) نزد بانک سپرده گذاری نماید و بانک حداکثر در مدت یک یا دو هفته، چهار برابر سپرده (یعنی به میزان ۱۰ میلیون تومان) تسهیلات فروش اقساطی با نرخ سود ۱۵٪ پرداخت می‌نماید.
همانطور که از استفتائات مراجع عظام تقلید روشن شد و نیزدر تعریف ربای قرضی آمده این است که هر گونه شرط زیاده به نفع قرض دهنده «ربا» بوده و اخذ آن شرعاً حرام است و فرقی نمی‌کند که این نفع و زیاده به صورت عینی باشد یا حکمی.
بنابراین زیاده دو نوع است: زیاده عینی و زیاده حکمی.
الف: زیاده عینی
عبارت است از هر چیزی که وجود خارجی داشته یا امکان عین بودن را داشته باشد. مانند پول، ساختمان، ماشین و یا هر نوع مال نقدی و غیر نقدی…
مثال: ۱۰۰ هزار توان به شما قرض میدهم به‌این شرط که موقع پس دادن ۵ هزار تومان (یا هر کالای دیگری) اضافه‌تر بپردازی.
ب: زیاده حکمی
عبارت است از هر نوع کار یا خدمت یا منفعت.
مثال۱: قرض به شرط انجام کار عبادی: ۱۰ میلیون به شما قرض میدهم به شرط اینکه در سفری که به کربلا خواهی داشت، در مقابل ضریح مقدس امام حسین علیه‌السلام به نیابت از من یک زیارت نامه بخوانی.
مثال۲: اگر قرض‌دهنده شرط کند که من به شما قرض میدهم به شرط اینکه شما هم بعد از مدتی فلان برابر به من قرض بدهی یا تسهیلات فروش اقساطی با نرخ کم، به من پرداخت نمایی در همه این موارد با توجه به اینکه قرض‌دهنده نفعی را برای خود شرط میکند شرعاً ربا بوده و حرام است
نتیجه‌این‌که: اگر پول خود را به بانک قرض دهیم به این شرط که بانک نیز بعد از مدتی فلان مبلغ تسهیلات بپردازد ربای حکمی بوده و شرعاً حرام است.
