طرح جدید بانکداری به دنبال انطباق فقه با ساختار بانکداری ربوی
در نشست علمی «بررسی طرح جدید بانکداری اسلامی در مجلس» مطرح شد: طرح جدید بانکداری ساختار را از جای دیگر گرفته و می‌خواهد فقه را با آن منطبق کند. در حالی که اسلام و احکام باید محور باشند نه این که احکام اسلام را دستکاری کرده و به خورد چیزی بدهیم. مصیبت عظمای بانک‌ها خلق پول و رباست و طرح جدید هیچ کدام از این‌ها را حل نمی‌کند.
مؤسسه آموزش و تحقیقات فقه اقتصادی طیبات
به گزارش پایگاه خبر مفتاح، دومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «بررسی و ارزیابی طرح جدید بانکداری در مجلس شورای اسلامی» به همت مؤسسه مفتاح برگزار شد و در آن استادان غلامعلی معصومی‌نیا و جواد عبادی به بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود پرداختند که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛
استاد معصومی‌نیا: سال ۹۵ آقای جلالی(رئیس کمیسیون اقتصاد) به آیت‌الله اعرافی نامه نوشت و در آن به ربوی بودن عقود بانک‌ها تأکید کرد. مدیر حوزه‌های علمیه نیز نامه را به کمیته اقتصاد مقاومتی حوزه فرستاد. ما ۲ ماه دست نگه داشتیم سپس آیت‌الله اعرافی گفتند باید نامه را پاسخ دهید تا نگویند حوزه جوابی ندارد.
ما نیز پس از بررسی، پاسخ نامه را خدمت آیت‌الله اعرافی فرستادیم و ایشان آن را در قالب نامه رسمی به رئیس مجلس ارسال کردند. پس از این موضوع آقای بحرینی(رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس) اعتراض کرد. قرار بر این شد با ایشان جلسات و مناظراتی داشته باشیم. این جلسات ۳۰ ساعت به طول انجامید که در آن آقای میرمعزی حَکَم بودند.
در این جلسات ایرادات طرح جدید مطرح و برخی از موارد آن را آقای بحرینی پذیرفتند. قرار شد ایشان در مجلس مطرح و ایرادات برطرف شود. تا این که دوباره طرح جدید ارائه شد، در آن چند نکته رعایت شده بود، از جمله مباحث مربوط به بانک‌های خارجی. یا نمونه دیگر این که مواردی همانند جریمه دیر کرد تعدیل شده بود. ولی بیشتر نکات محوری که باید تغییر می‌کرد، باقی مانده بود.
البته ما معتقدیم زحمات تهیه کنندگان طرح مشکور است، ولی طرح جدید ایرادات اساسی دارد. طرف حساب ما نیز در این بحث مجلس و نظام است نه شخص خاصی. این گونه نیست که بخواهیم به سبب لجبازی طرح را مورد نقد قرار دهیم. حتی بسیاری از مطالبی که در این طرح مطرح شده قبلاً در جهان اسلام امتحان خود را پس داده و موفق نبوده است. طرح جدید افزون بر اشکالات فقهی، اشکالات اقتصادی دارد.
ما با عزیزان مجلس بیش از ۳۰ ساعت بحث و مناظره داشته و ایرادات را گفتیم، برخی را نیز پذیرفتند ولی در رادیوی سراسری اعلام کردند حوزه هیچ نکته مثبتی برای گفتن ندارد. البته اکنون هم اگر کمیسیون اقتصادی مجلس بخواهد حاضریم در مجلس حاضر شده و ایرادات را بگوییم. ولی متأسفانه نه وقتی می‌دهند و نه حتی جواب نامه‌های ما را می‌دهند.
این که برخی از عزیزان می‌گویند حوزه علمیه هیچ نکته مثبتی برای گفتن ندارد، بهتر است به فیلم‌های مناظرات نگاهی داشته باشند. ما تمامی نامه‌های نوشته شده و فیلم‌های جلساتی که درباره طرح جدید برگزار شده را داریم و در آن جا آقایان خودشان بسیاری از مسائل را پذیرفته‌اند ولی حالا قبول نمی‌کنند. فیلم‌ها و نامه‌ها موجود است ولی ما به سبب امانتداری منتشر نمی‌کنیم.
استاد عبادی: طرح جدید چیزی در حد اسناد بالادستی است، بودجه نیست که بگوییم امسال هست و سال دیگر اصلاح می‌شود. به گفته برخی از نمایندگان اگر طرح تصویب شود ۳۰ الی ۴۰ سال نمی‌توان به آن دست زد. در حالی که روش شناسی خاصی ندارد به همین دلیل نمی‌تواند به عنوان یک الگو مطرح شود.
برخی ایراد می‌گیرند چرا شما این طرح را مورد نقد قرار می‌دهید؟ ما که نمی‌گوییم فقط این طرح ایراد دارد و بقیه طرح‌ها بدون نقص است، ولی این طرح نقد می‌شود چون گیت‌های نخبگانی را رد کرده و می‌خواهد قانون بانکداری شود. ما با نقد کردن به دنبال حقیقت هستیم، قصد بی ادبی و یا مچ گیری نداریم.
البته گفته می‌شود طرح جدید به عنوان قانون بانکداری اسلامی مطرح نیست بلکه قانون بانکداری بدون رباست و ناقدین گاهاً در نقد آن بی انصافی می‌کنند، زیرا مگر طرح جدید یک گام رو به جلو برنداشته است؟ ما نیز معتقدیم طرح جدید گام‌هایی برداشته ولی در الگو بودن طرح تشکیک داریم.
قانون فعلی بانکداری بدون ربا قرار بود ۵ الی ۶ سال وجود داشته باشد تا قانون جدید آماده شود ولی اکنون ۳۰ سال است که به آن دست نزده‌اند. درباره طرح جدید که مجلسی‌ها می‌گویند ۳۰ سال نمی‌توان به آن دست زد. حرف ما این است که طرح جدید نمی‌تواند الگو باشد و اگر تصویب شود ما را از رسیدن به قانون بانکداری اسلامی محروم می‌کند.
ما ادعا نداریم که تمام ماده‌های طرح جدید اشکال دارد ولی حرفمان این است که در تراز حرف جدید نیست. مشکلات و ساختارها را حل نمی‌کند. در تراز انقلاب اسلامی و بیانیه گام دوم نیست. از شفافیت کافی برخوردار نیست به همین دلیل تفسیر پذیر است.
برای تهیه یک الگو باید آسیب‌های فعلی را شناسایی کرد؛ تا آسیب‌های فعلی شناسایی و مطالب شفاف بیان نشود نمی‌توان به الگو رسید. در طرح جدید ریاست شورای فقهی کاملاً مشخص نیست. اگر قرار باشد شفافیت نداشته باشد ۲۱۰ ماده لازم نیست، ۳ ماده کفایت می‌کند. ۳ ماده این باشد؛ ۱- بانک مرکزی داریم. ۲- شورای فقهی داریم. ۳- هر چه بانک مرکزی تصمیم گرفت و شورای فقهی تأیید کرد بانک‌ها موظف به اجرا هستند.
طرح جدید یا ادعای قانون بانکداری اسلامی را دارد که در این صورت باید از آن دفاع کرد. یا ادعا نداشته و می‌گوید قانون بانکداری بدون رباست. اگر قانون بانکداری بدون رباست پس چرا به عنوان قانون جدید مطرح می‌شود؟ مگر قانون فعلی قانون بانکداری بدون ربا نیست؟ بنابراین باید بگوییم طرح جدید در حد شفاف کردن و اصلاح قانون فعلی است نه قانون جدید.
استاد معصومی‌نیا: یکی از اشکالات مبنایی، پیش فرض برخی از آقایان از موضوع بانکداری است. این بزرگواران می‌گویند اسلام درباره عقود تابع عقلاست. یعنی در قراردادها، ابزارها و نهادها مانند بانک حرفی برای گفتن ندارد. در حالی که شهید صدر می‌گوید علم اقتصاد ارزشی است و بانک و بورس منبعث از ارزش‌های سرمایه داری هستند.
اساس ارزش‌های سرمایه داری حرص و طمع است. تا به این مبنا نرسیم نمی‌توانیم مدل جدید داشته باشیم. باید بپذیریم که ساختارها درست نیست. متأسفانه ساختارها با مبانی اسلام نمی‌سازد. نخست باید ساختارها درست شود تا بتوانیم به بانکداری اسلامی برسیم.
با طرح جدید چه اتفاقی می‌افتد؟ آقایان می‌گویند صوری سازی کم می‌شود. مگر تنها مشکل ما صوری سازی است؟ با طرح جدید نه صوری سازی کم می‌شود و نه افزایش تولید محقق می‌شود. این طرح اگر تصویب شود هیچ تأثیری در اقتصاد نخواهد داشت. طرح جدید گلی بر سر اقتصاد نمی‌زند و تنها ادامه وضعیت فعلی است. قاطبه اقتصاددانان مخالف طرح هستند. طرح جدید تنها قدرت رئیس بانک مرکزی را افزایش می‌دهد.
تا شاکله بانک درست نشود نظام پولی و بانکی اصلاح نمی‌شود. همت اصلی بانک مرکزی مراقبت و صیانت از منابع بانک‌ها است. ما باید دغدغه مسائل اسلامی و شرعی را داشته باشیم. باید معیارهای اصلی بانکداری اسلامی را در حوزه تبیین کنیم و ببینیم از چه مسیری می‌توان به این معیارها رسید.
طرح جدید ساختار را از جای دیگر گرفته و می‌خواهد فقه را با آن منطبق کند. در حالی که اسلام و احکام باید محور باشند نه این که احکام اسلام را دستکاری کرده و به خورد چیزی بدهیم. مصیبت عظمای بانک‌ها خلق پول و رباست و طرح جدید هیچ کدام از این‌ها را حل نمی‌کند.
چون ساختار بانکی غلط است، نمی‌توان مشکلات آن را حل کرد. اقتصاد دانان بزرگ مشکل اصلی را خلق پول می‌دانند، مراجع معظم تقلید نیز آن را اکل مال بالباطل و حرام می‌دانند در حالی که طرح جدید خلق پول را تأیید کرده است.
استاد عبادی: ما قبول داریم که در عرصه بانکداری اسلامی کوتایی‌هایی صورت گرفته و تهیه نکردن یک قانون خوب پذیرفتنی نیست. ولی باید دید مشکل کجاست و چرا نمی‌توان به این عرصه رسید؟ مشکل آن جاست که نظام بانکی ما نسبت به وضع فعلی اقبال نشان می‌دهد.
طرح جدید هم مشکلات قانون فعلی را دارد ولی بر تصویب آن اصرار می‌شود. اگر این طرح تصویب شود، مشکلات آن گردن چه کسی می‌افتد؟ رئیس بانک مرکزی که پس از پایان دوره‌شان تغییر می‌کند و بانک مرکزی می‌گوید من موافق طرح نبودم. نمایندگان مجلس هم که دوره نمایندگی‌شان به اتمام می‌رسد، در این صورت نظام و حوزه می‌ماند و مشکلات طرح جدید.
حوزه در تهیه و تصویب طرح هیچ جایگاه خاصی ندارد. حتی آقایان نامه رسمی حوزه را جواب نمی‌دهند. آقایان طراح چرا برای مناظره نمی‌آیند؟ چرا نمی‌آیند مشکلات را بشنوند؟ حرف ما این است که آقایان بیایند حرف حوزه را بشنوند، سپس تصمیم بگیرند تا حداقل فردا روزی نگویند حوزه حرفی برای گفتن نداشت.
۶۰ الی ۷۰ درصد مطالب طرح جدید شفاف سازی قانون فعلی است. شأنیت این طرح اصلاح و متمم قانون فعلی است نه قانون جدید. صوری سازی، جریمه تأخیر، خلق پول، نبود نظارت شرعی، نبودن عدالت اقتصادی و… از مهم‌ترین مشکلات طرح جدید است.
