مالکیت بانک در سپرده های بانکی

آیا هیئت مدیره‌ صندوق‌ قرض‌الحسنه‌ می‌تواند موجودی‌ صندوق‌ را به‌ مضاربه‌ یا مشارکت‌ یا مزارعه‌ یا مساقات‌ بگذارد؟

جواب: اشکال‌ ندارد؛ مگر آنکه‌ از طرف‌ شرکا محدودیت‌ باشد.

اگر شخصى که مشغول تجارت است به لحاظ امین بودن دیگرى سرمایه‌اى در اختیار او بگذارد تا با سرمایه خود مخلوط کند و چنین تاجرى بدون قرارداد ماهیانه مبلغى را بپردازد آیا شرعا جایز است یا خیر؟

جواب: پول را اگر قرض کرده تمام درآمد به خودش تعلق دارد و اگر به عنوان مضاربه قبول کرده درآمد به نسبت سرمایه تقسیم مى‌شود و در هر صورت معاملات و تصرفات اشکال ندارد.

الف: کسانى که بدون ذکر عنوانى پولشان را در اختیار صندوق [قرض الحسنه] مى‌گذارند با حفظ ضوابط نسبت به برگرداندن آن  آیا همین مقدار مجزى در تصرّف است؟

ب: بر فرض کفایت، اگر مسئولین صندوق نیز با حفظ ضوابط، معامله شرعى را انجام دهند و سودى ببرند و به نفع مردم (اعم از صاحبان پول و غیره) صرف نمایند، چه حکمى دارد؟

جواب:الف: اگر متعارف این است که در پولى که در صندوق مى‌گذارند تصرّف مى‌شود اشکال ندارد.

ب: تابع مقرّرات صندوق است.

 آیا اعضاء هیئتهاى مدیرۀ صندوق هاى ذخیرۀ قرض الحسنه با پول‌هائى که از مردم نزدشان مانده مى‌توانند معاملات تجارى انجام و از سود حاصله به نفع فقرا و مستمندان استفاده کنند؟

جواب: اگر مردم به مؤسّسه قرض داده‌اند متصدّیان مى‌توانند با آن پول تجارت کنند و به هر نحو صلاح بدانند سود را صرف نمایند

سوال: با توجه به اینکه قرض عقدی تملیکی است، آیا بانک‌ها برای استفاده از پس‌اندازهای قرض‌الحسنه و نیز حساب جاری نیاز به اجازه صاحبان آنها دارند؟ و اگر بدون اجازه مردم در کارهای اقصادی به کار گرفته و از آن سود به‌دست بیاورند مالک سود ها چه کسی است؟ و به عبارت دیگر در سپرده‌های قرض‌الحسنه پس انداز و جاری آیا بانک مالک وجوه می‌شود؟

جواب: بعد از آنکه قرض به بانک مى‌دهند بانک مالک بوده و سود حاصله نیز براى بانک مى‌باشد

سوال: بنده بانک را وکیل کرده‌ام تا سرمایه مرا به همراه سرمایه خود بانک در کارهای اقتصادی بکار بگیرد و از سود حاصله به من پرداخت کند. شنیده‌ام بانک در مواردی با همین پول هایی که مشتریان به بانک داده اند تا با آن‌ها کار اقتصادی کرده و سود آن را پرداخت کند، بدون اجازه مشتریان به برخی قرض الحسنه می دهد و این پرداخت قرض الحسنه منافع سپرده‌گذاران را به خطر می اندازد چون هیچ نفع مادی برای مشتریان ندارد در حالی که بانک می‌توانست همین مقداری را هم که قرض می دهد در کار اقتصادی بکار بگیرد و سود بیشتری عاید مشتریان شود و در واقع انجام چنین کاری خلاف وکالتی است که مشتری به بانک داده است آیا انجام چنین کاری از طرف بانک بدون اجازه سپرده گذارن صحیح است؟ 

جواب: اگر بانک از طرف صاحبان اموال اجازه نداشته باشد که از پول آنان قرض بدهد حق چنین کاری را ندارد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

در حال آماده سازی می باشد

سوال: آیا بانک ها می‌توانند از سپرده‌های مردم که به انان وکالت داده‌اند تا در کارهای اقتصادی بکار بگیرند و از سود حاصله به انها پرداخت کنند در مواردی قرض‌الحسنه که هیچ سودی برای سپرده گذاران ندارد پرداخت نمایند؟

جواب: در فرض مذکور جایز نیست.

سوال: بانک‌ها وکیل سپرده‌گذارن هستند تا سرمایه‌های آنها را در کارهای اقتصادی سود آور بکار بگیرند و سود حاصل را پس از کسر حق‌الوکاله بین سپرده‌گذارن تقسیم کنند با توجه به این آیا بانک ها می‌توانند بخشی از همین سپرده‌های مردم به مشتریان خود قرض‌الحسنه بدهند؟

جواب:  با رضایت سپرده گذاران جائز است.

سوال: با توجه به ماهیت قرضی سپرده های جاری آیا بانک مالک وجوه می شود؟ بانک اینوجوه را در کارهای اقتصادی به کار می گیرد و سود به دست می آورد سود آن متعلق به بانک است یا مشتری؟

جواب: اگر قرض باشد مالک آن بانک است و سود آن هم متعلق به بانک است.

سوال: بانک‌ها وکیل سپرده‌گذارن هستند تا سرمایه‌های آنها را در کارهای اقتصادی سود آور بکار بگیرند و سود حاصل را پس از کسر حق‌الوکاله بین سپرده‌گذارن تقسیم کنند با توجه به این آیا بانک ها می‌توانند بخشی از همین سپرده‌های مردم به مشتریان خود قرض‌الحسنه بدهند؟

جواب:  اگر وکیل در سرمایه گذاری باشد دادن قرض الحسنه از وجوه مذکوره صحیح نیست و اگر قرض به شرط زیادی و سود باشد ربا و حرام خواهد بود

در حال آماده سازی می باشد

سوال: با توجه به اینکه قرض عقدی تملیکی است، آیا بانک‌ها برای استفاده از پس‌اندازهای قرض‌الحسنه و نیز حساب جاری نیاز به اجازه صاحبان آنها دارند؟ و اگر بدون اجازه مردم در کارهای اقصادی به کار گرفته و از آن سود به‌دست بیاورند مالک سود ها چه کسی است؟ و به عبارت دیگر در سپرده‌های قرض‌الحسنه پس انداز و جاری آیا بانک مالک وجوه می شود؟

جواب: پول های قرض الحسنه مالک اجازه تصرف می دهد و بانک حق تصرف و استفاده را دارد و مالک استفاده بانک می باشد.

در حال آماده سازی می باشد

سوال: با توجه به اینکه قرض عقدی تملیکی است، آیا بانک‌ها برای استفاده از پس‌اندازهای قرض‌الحسنه و نیز حساب جاری نیاز به اجازه صاحبان آنها دارند؟ و اگر بدون اجازه مردم در کارهای اقصادی به کار گرفته و از آن سود به‌دست بیاورند مالک سود ها چه کسی است؟ و به عبارت دیگر در سپرده‌های قرض‌الحسنه پس انداز و جاری آیا بانک مالک وجوه می شود؟

جواب: سرمایه‌گذاری و تجارت بانک با پول مردم، در چارچوب شرع و قانون جایز است، امّا باید ضامن آن باشد.

بعضى از صندوق‌هاى قرض‌الحسنه مقدارى از سرمایه خود را در کارهاى تجارى یا تولیدى به کار مى گیرند، تا از درآمد آن هزینه‌هاى صندوق یا سوخت و سوز وام‌ها را تأمین کنند، این کار در صورتى جایز است که صاحبان پول از این جریان باخبر بوده و اجازه داده باشند و درآمد حاصل شده نیز تنها صرف هزینه‌هاى بانک شود.

سوال۱: آیا مسؤولین صندوق قرض‌الحسنه مى‌توانند با پولى که در صندوق است بدون گرفتن وکالت از اعضا (اعضا پول را به صندوق به عنوان قرض الحسنه مى‌دهند) کار کنند، حکم شرعى در دو صورت زیر چگونه است؟ 

الف) سود حاصل صرف صندوق به طور مشاع اعمّ از وام و خرید لوازم شود.

ب) سود حاصل براى عاملین بماند.

جواب: بدون اجازه گرفتن جایز نیست و اگر در شرایط باز کردن حساب به این مسأله تصریح شده باشد که بخشى از وجوه قرض‌الحسنه مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گیرد و از آن به نفع صندوق استفاده مى‌شود کافى است و به همان گونه که مردم رضایت داده‌اند باید عمل شود.

سوال۲: آیا در انواع وام ها، وام گیرنده مالک پول می شود یا خیر؟

جواب: در وام های قرض الحسنه مالک می شود ولی در آنهایی که سود می گیرند چون وکیل از جانب بانک است مالک پول نمی شود، بلکه چیزی برای بانک می خرد، سپس به طور اقساط به خود می فروشد؛ آنگاه آن چیز را مالک می گردد.

سوال۳: اگر از صندوق قرض الحسنه ای که اصلا سود نمی‌گیرد، وام بگیریم اما به جهت خاصی نباشد اشکال دارد؟ ممکن است وام گیرنده وام را در بانکی سرمایه گذاری کند و قسط وام را از همین سود پرداخت کند.

جواب: در صورتیکه صندوق با علم به این مطلب راضی باشد مانعی ندارد ولی مکروه است.

سوال۴:  افرادى به امید دریافت وام سپرده گذارى مى کنند، و براى آنان فرقى ندارد که از پولشان در چه راهى استفاده شود، آیا مى توان از این گونه وجوه، جهت برخى معاملات شرعى، یا پرداخت وام در قالب عقود اسلامى استفاده نمود؟

جواب: باید از صاحبان وجوه به صورت خاصّ یا عمومى، جهت این گونه تصرّفات اجازه بگیرید

سوال: با توجه به اینکه قرض عقدی تملیکی است، آیا بانک‌ها برای استفاده از پس‌اندازهای قرض‌الحسنه و نیز حساب جاری نیاز به اجازه صاحبان آنها دارند؟ و اگر بدون اجازه مردم در کارهای اقصادی به کار گرفته و از آن سود به‌دست بیاورند مالک سود ها چه کسی است؟ و به عبارت دیگر در سپرده‌های قرض‌الحسنه پس انداز و جاری آیا بانک مالک وجوه می شود؟

جواب: اگر ماذون نباشند صحیح نیست

در حال آماده سازی می باشد

بانک‌ها در سه بخش که در قانون بانکداری بدون ربا ایران آمده، مبادرت به جمع‌آوری پول و منابع مالی از راه‌های قانونی می‌کنند:

۱- سپرده قرض‌الحسنه جاری: حساب‌جاری در عملیات بانکداری بدون ربا ایران ماهیت قرض دارد و مثل حساب‌جاری در همه بانک‌های متعارف است و همانند آن‌ها خدمات حساب‌جاری را در اختیار صاحب حساب می‏گذارد؛ بدین ترتیب که اشخاص حقیقی و حقوقی با افتتاح حساب، وجوه مازاد بر نیاز خود را در بانک سپرده‏گذاری می‏کنند، سپس از طریق دسته چکی که از بانک دریافت می‏کنند از موجودی حساب خود به هر اندازه و به هر صورتی که مایل باشند برداشت می‌کنند.

۲- سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز: حساب پس‏انداز نیز ماهیت قرض دارد و به صاحبان حساب پس‏انداز سودی پرداخت نمی‏شود. این حساب به مردم این امکان را می‏دهد که وجوه مازاد بر نیاز خود را به هر میزانی باشد به بانک بسپارند و هر موقع که احتیاج داشتند از بانک دریافت کنند؛ علاوه بر آن، صاحبان این حساب‌ها اگر به نیت قرض‌الحسنه و قصد قربت، پس‌انداز بکنند در امر قرض‏الحسنه اعطایی از طرف بانک مشارکت کرده از اجر و ثواب اخروی آن بهره‏مند می‏گردند.

وجوه این دو حساب (پس‌انداز جاری و پس‌انداز قرض‌الحسنه) به خاطر این‌که قرض یک عقد تملیکی  می‌باشد به مالکیت بانک درآمده جزء منابع بانک خواهد بود و بانک‌ها با لحاظ سپرده قانونی و نقدینگی‏، بخشی از این وجوه را به اعطاء قرض‏الحسنه اختصاص داده  بخش دیگر را از طریق عقود مندرج در ماده سه به‌کار گرفته کسب سود می‏کنند. و همانطور که در استفتاءات مراجع بزرگوار تقلید آمده است با توجه به اینکه قرض عقدی تملیکی می‌باشد بانک مالک وجوه قرض می‌باشد و لذا هر منفعت و سودی از این طریق به دست آورد به ملکیت بانک در خواهد آمد.

نکته۱: با توجه به اینکه در قانون تصریح شده است که بانک‌ها وجوه جمع‌آوری شده از طریق پس‌اندازها را باید برای پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه به‌کار بگیرند، لذا استفاده از این وجود در جاهای دیگر و برای سود بردن جایز نیست. اما از وجوه حساب‌های جاری بانک‌ها می‌توانند همانند منابع خود استفاده نمایند.

نکته۲: طبق آنچه در استفتاءات آمده بود بانک‌ها در مصرف پس‌اندازها باید از صاحبان وجوه به صورت خاصّ یا عمومى، جهت این گونه تصرّفات اجازه بگیرید. که چون این مساله در قانون آمده و در واقع به صورت ضمنی مشتری با افتتاح حساب این اجازه را به بانک داده که هر نوع تصرفی را طبق قانون انجام دهد و نیز آنچه در استفتا آمده که اگر متعارف این است‌که در پولى که در صندوق مى‌گذارند تصرّف مى‌شود اشکال ندارد. لذا تصرفاتی که بانک‌ها در وجوه قرض‌الحسنه می‌نمایند اشکالی ندارد و اگر سودی به دست آید به ملکیت بانک در‌خواهد آمد.

۳- سپرده‏های سرمایه‏گذاری مدت‏دار: در حساب‌های سرمایه‏گذاری رابطه بانک و صاحب سپرده رابطه «وکالت‏» است بانک‌ها پس از کسر سپرده قانونی و نقدینگی‏، مطابق تبصره ماده سه قانون بانکداری بدون ربا، باقی مانده وجوه این حساب‌ها را به وکالت از صاحبان سپرده در امور مشارکت‏، مضاربه‏، اجاره به شرط تملیک‏، معاملات اقساطی‏، مزارعه‏، مساقات‏، سرمایه‏گذاری مستقیم‏، معاملات سلف و جعاله و اخیراً خرید دین، مرابحه، استصناع بکار می‏گیرند. بانک‌ها باز پرداخت اصل سپرده سرمایه‏گذاری مدت‏دار را تعهد می‏نمایند و منافع حاصل از عملیات مذکور را طبق قرارداد، متناسب با مدت و مبلغ سپرده با رعایت سهم منابع بانک‏، پس از کسر هزینه‏ها و حق‏الوکاله بین صاحبان سپرده‏ها تقسیم می‏کنند. و در واقع در این نوع قراداد بانک‌ها مالک وجوه نیستند بلکه طبق عقد وکالت فقط اجازه و اذن در تصرف در آن اموال را دارند و سودهای حاصله مال صاحب سرمایه‌ها می‌باشد و بانک فقط برای خود حق‌الوکاله طبق آنچه قانون مقدار آن را تعیین می¬کند برداشت خواهد نمود.

نتیجه: الف:حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری با توجه به ماهیت قرض، عقدی تملیکی بوده و به ملکیت بانک درمی‌آید و فقط بانک ملتزم هست هر وقت مشتری وجوه خود را درخواست نمود پول آنان را بازپرداخت نماید. لذا منافع حاصله از این وجوه نیز به ملکیت بانک درخواهد آمد.

ب: ماهیت حساب‌های سرمایه گذاری وکالت است لذا این سرمایه‌ها به ملکیت بانک درنیامده بلکه بانک اذن تصرف در آن وجوه را دارد تا طبق قانون در کارهای اقتصادی به کار بگیرد و از سود حاصله حق‌الوکاله خود را برداشت کرده و بقیه سودها را به صاحبان سرمایه پرداخت نماید.