میزان دریافت سود در معاملات از نظر اسلام
یکی از مواردی که همیشه برای عموم مردم مورد سؤال است، این که در معاملات، اعم از معاملات بانکی و خارج از بانک، طرفین چقدر می‌توانند سود ببرند و آیا برای این اقدامات درصد خاصی در اسلام تعیین شده است؟ ما سعی داریم در این بخش به این سؤال پاسخ بدهیم.
سؤال:
اولاً: آیا در اسلام سودی که برای فروش کالا به صورت نقد یا نسیه گرفته می‌شود، درصد معینی گفته شده است و اگر چیزی تعیین نشده، چنانچه بیشتر از عرف بازار سود بگیریم و مشتری هم رضایت داشته باشد آیا سود به دست آمده و کار ما حرام است؟
ثانیاً: آیا رعایت انصاف واجب شرعی است یا یک توصیه اخلاقی است؟
ثالثاً: آیا دولت می‌تواند قیمت اجناس را تعیین کند یا درصد سودبری را مشخص نماید؟
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید می‌توانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
سؤال: چرا بانک‌ها معمولاً یک نرخ مشارکت را براى کلیه عقود در نظر مى‌گیرند؟ آیا وجود تفاوت عقود مختلف در بازدهى و ریسک آن، که طبیعتاً درجات یا نرخ‌هاى مشارکت متفاوتى را مى‌طلبد، با نفس بانکدارى اسلامى مطابقت دارد یا خیر؟
جواب: در عقود مشروعه نحوه معامله در حدود مشروع بستگى به تراضى متعاملین دارد و متعاملین ملزم به اینکه مقدار بازدهى را در نظر بگیرند نمى‌باشند.[۱]
[۱]– آیت‌الله صافی گلپایگانی، جامع‌الاحکام، ج۲، سؤال ۲۰۰۲.
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سؤال۱: میزان سود براى کاسب و مغازه‌دار شرعاً و عرفاً چند درصد می‌باشد؟
جواب: سود میزان معینى ندارد و بستگى به رضایت طرفین دارد، مگر در کالاهایى که از سوى نظام اسلامى قیمت خاصی براى آن تعیین شده باشد. ولى رعایت انصاف درهرحال بسیار خوب است.
سؤال۲: با توجّه به اینکه قانون واتّحادیه ۲۴% سود براى فروشندگان تصویب نموده، اگر کاسبى بیش از این مقدار سود از مصرف‌کنندگان دریافت کند، آیا حلال است؟
جواب: از قوانین و مقررات نظام اسلامى تخلّف نکنید.
سؤال۳: کالایى را براى فروش (مثلاً) به قیمت صد تومان خریده‌ایم، که با ۲۰% سود، آن را ۱۲۰ تومان مى‌فروشیم. پس از مدتى همان کالا را باید ۱۵۰ تومان بخریم، که در این بین از اصل سرمایه ۳۰ تومان ضرر داده‌ایم و اگر این روال ادامه داشته باشد، اصل سرمایه هم از کف خواهد رفت. حال چه کنیم که هم سودِ عادلانه داشته باشیم و هم ضرر نکنیم؟
جواب: نرخ کالا را شخص فروشنده می‌تواند تعیین کند؛ ولى در این گونه موارد بهتر این است که اجناسى را که ارزان خریده‌اند، ارزان بفروشند (با سود عادلانه) و اجناسى که گران مى‌خرند، گران بفروشند (با سود عادلانه).[۱]
سؤال۴: مغازه‌دار، اجناس نسیه ۲ ماهه و ۴ ماهه به قیمت بیشتر از نقد خریدارى می‌کند. ولى درموقــــع فروش، همان قیمت نسیه که خریده به اضافه سود ۴۰% یا بیشتر، از مشتریان نقداً دریافت می‌نماید. این نوع معاملات چه حکمى دارد؟
جواب: اشکالى ندارد، ولى اگر حکومت قیمتى براى آن تعیین کرده، آن را رعایت کنید.[۲]
[۱]– استفتائات جدید، ج ۳، سؤال ۵۱۶.
[۲]– استفتائات جدید، ج ۳، سؤال ۵۱۷.
شرح کارشناسی
در پاسخ به این سؤال که میزان دریافت سود در معاملات، از نظر اسلام چقدر است؟ نظر همه مراجع عظام تقلید بر این است که سود، درصد معینی ندارد و میزان سود توافقی است البته رعایت انصاف ، خوب است.
اسلام برای میزان سود در خریدوفروش و انواع معاملات دیگر، نرخ خاصی را تعیین نکرده است و تعیین آن را بر عهده عرف بازار و تراضی طرفین معامله‌گر گذاشته است. (البته نباید به قدری سود ببرند که عرفاً گفته شود اجحاف و ظلم شده است) لذا در چنین مواردی باید رجوع به عرف بازار نمود و هر مقدار که عرف در معاملات نقد و نسیه و یا مشارکت‌ها و … سود می‌کنند، گرفته شود. البته رعایت انصاف در معاملات از توصیه‌های همیشگی اسلام است.
این مطلبی که گفته شد-تعیین سود به عهده عرف بازار است- در حالت عادی می‌باشد؛ اما اگر بنا به دلایلی حکومت اسلامی نرخ خاصی را برای اجناس و میزان سود آن‌ها تعیین نماید، همه باید از آن تبعیت کنند و تخلف از آن جایز نیست. در نظام اسلامی نیز بانک‌ها می‌توانند به هر میزانی که اجحاف نباشد از مشتریان خود در معاملاتی که انجام می‌دهند سود دریافت نماید؛ اما با توجه به اینکه بانک مرکزی برای انواع عقودی که در بانک‌ها انجام می‌‌گیرد، نرخ خاصی را تعیین نموده است، لذا بانک‌ها باید از این قانون تبعیت کرده و برخلاف آن عمل ننمایند.
