نظر مراجع عظام تقلید در مورد بازاریابی شبکه‌ای

نظر مراجع به شرح ذیل است:

۱- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی
در سایت اینترنتی معظم‌له مطلبی در مورد حکم بازاریابی شبکه‌ای یافت نشد اما در سایت هدانا چند سؤال شخصی که از طریق سایت معظم‌له استفتاء شده و کد رهگیری آن‌ها موجود است درج‌شده است که بدین شرح است:

۱- سؤال: مدتى است در شرکتى که فعالیتش در زمینه بازاریابى شبکه‌اى است مشغول به کار شده‌ام. هرکسی براى ورود به شرکت باید محصولاتى را خریدارى کند که در این خرید ۲۱ درصد پورسانت به او تعلق مى‌‌گیرد. سپس چند نفر را به شرکت معرفى کرده و آن‌ها هم چند نفر دیگر را و همین‌طور تا آخر پیش مى‌‌رود.

ما به افرادى که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم معرفى مى‌‌کنیم باید آموزش بدهیم و شرکت هم مقدارى از سود خود را به عنوان پورسانت به ما مى‌‌دهد.

حکم این پول چیست؟

البته لازم است بگویم اگر کسى که وارد شرکت مى‌شود هرماه خرید نکند پورسانتى هم به او تعلق نمى‌‌گیرد هرچند افراد شبکه او میلیون‌ها تومان خرید کرده باشند. در ضمن به ما مجوزى نشان دادند که تأیید مى‌‌کند کار شرکت به صورت قانونى است.

جواب) صورت شرعى ندارد و این قبیل موارد باید بر اساس قوانین مصوب مجلس شوراى اسلامى و مورد تأیید شوراى محترم نگهبان باشد و در صورت نبود چنین قانونى، لازم است از طریق مجارى آن اقدام شود.

۲- سؤال: باسلام آیا درآمد به دست آمده از طریق شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای و چند سطحی مانند شرکت پنبه‌ریز حلال است یا خیر؟

جواب: در فرض سؤال درآمد به دست آمده حلال نیست و اکل مال به باطل است. [۱]

۳- یازده شرکت به طور رسمی با مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت مشغول بازاریابی شبکه‌ای هستند.

سیستم درآمدزایی این شرکت‌ها به صورت خرید و فروش خود فرد و تیم فروشی که ایجاد کرده می‌باشد (نوع و پلن درآمدزایی هر شرکت متفاوت است اما به طور کلی از سود شرکت به صورت درصدی درآمد کسب می‌شود)

اما بازاریابی شبکه‌ای نه در مجلس قانونی دارد نه شورای نگهبان نظری در مورد آن بیان کرده است مسئله اصلی این است که برخلاف گلدکوئیست، هم محصول وجود دارد (محصول هم مصرفی است هم به قیمت) و جدا از بحث اشتغال‌زایی به تولید ملی و برند کردن آن کمک می‌کند؛ افراد زیادی مشغول به این کار هستند که چون مجوز وزارت را دیده‌اند پیش خودشان این فکر را می‌کنند که پس از لحاظ شرعی حلال نیز می‌باشد.

آیا درآمد حاصل از این شغل حلال است یا خیر؟

[پاسخ]: به‌طور کلى بازاریابى شبکه‌اى صورت شرعی ندارد و این قبیل موارد باید بر اساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و مورد تأیید شورای محترم نگهبان باشد و در صورت نبود قانون هم لازم است از طریق مجاری قانونی اقدام شود و کسب درآمد از این طریق اشکال دارد. [۲]

۲- حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی مدظله‌العالی
۱- پرسش: نظر حضرت‌عالی در مورد فعالیت‌های اقتصادی به صورت بازاریابی شبکه‌ای که تحت عناوین جدید و با تغییراتی در روش اجرا، رایج گردیده و بعضاً مدعی اخذ مجوزهای قانونی هستند چیست؟

پاسخ: تنها در صورتی که بازاریابی به صورت شبکه‌ای و زیرمجموعه‌ای نباشد و سود حاصله فقط به بازاریاب اول تعلق گیرد اشکالی ندارد و غیر آن اشکال دارد. البته ممکن است در طرح‌های جدید، بعضی از اشکالات این کار برطرف شده باشد ولی هنوز اشکال اصلی که استفاده بازاریاب‌های باواسطه می‌باشد و نوعی «اکل مال به باطل» است وجود دارد.

۲- از نظر ما هرگونه بازاریابی شبکه‌ای خلاف شرع است و در این زمینه می‌توانید به کتاب (بازاریابی شبکه‌ای یا کلاه‌برداری مرموز) در بخش تألیفات سایت ما زیرشاخه فلسفه احکام مراجعه فرمایید.[۳]

۳- سلام‌علیکم: در مورد پرسشی که با کد رهگیری ۹۳۰۶۰۱۰۰۵۳ ثبت شده است، به اطلاع می‌رساند که مبالغی که به واسطه خریدهای سطوح دیگری به حساب شخص واریز می‌شود، به عنوان حق مدیریت و پیگیری برنامه‌ها، حضور در جلسات آموزش و خرید و عضوگیری و همچنین پیگیری خرید و … است که شخص برای شرکت انجام می‌دهد. در واقع این شخص وکیل شرکت در جهت عضوگیری جدید و پیگیری مشکلات آن‌ها و واسطه میان شرکت و خریداران است. دریافت چنین مبلغی که با عنوان حق مدیریت آن را می‌شناسیم، باز هم اشکال دارد؟

۴- با اهداء سلام و تحیت؛ فریب این‌گونه توجیهات را نباید خورد این‌ها صوری است و در واقع عرفاً کاری صورت نمی‌گیرد تا در مقابل عضوگیری سطوح دیگر مستحق دریافت اجرت باشد اگر واقعاً کار مثبتی انجام می‌شود می‌تواند در مقابل آن کارها حق‌الزحمه بگیرد.[۴]

۳- حضرت آیت‌الله سیستانی مدظله‌العالی
پرسش: نظر (معظم له) در مورد بازاریابی هرمی و بازاریابی شبکه‌ای چیست؟

پاسخ: حضرت آقا (مدظله) این‌گونه معاملات را اجازه و تصحیح نمی‌فرمایند.[۵]

۴- حضرت آیت‌الله نوری همدانی مدظله‌العالی
در مورد بازاریابی شبکه‌ای پولی که از طریق بازاریابی شبکه‌ای به دست می‌آید حلال است یا حرام؟

جواب: کسب درآمد از طریق مذکور جایز نیست.[۶]

۵- حضرت آیت‌الله وحید خراسانی مدظله‌العالی
سؤال: آیا بازاریابی شبکه‌ای صحیح است؟

جواب) بازاریابی شبکه‌ای بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست و در این احتیاط واجب نمی‌توانید به کسی دیگر رجوع نمایید.[۷]

۶- حضرت آیت‌الله علوی گرگانی مدظله‌العالی
سئوال: مدتی است که شرکت های بازاریابی شبکه ای با سودهای مشخص اقدام به فعالیت میکنند و دراین حین جوانان به خصوص دانشجویان به آن کشیده شدند آیا فعالیت در این نوع شبکه ها جایز است؟

جواب: شرکت های بازاریابی اگر به صورت هرمی بوده باشند به این معنا که بواسطه معرفی زیر مجموعه توسط نفرات دوم و پایین تر به نفر اول هم پورسانتی داده شود، فعالیت در انها به نظر ما حرام می باشد.[۸]

شرایط و قوانینی که در مملکت برای فعالیت‌های بازاریابی شبکه‌ای قرار داده شده است بسیار خوب است و موارد مختلفی از نگرانی‌های علما را برطرف کرده است اما باید به یک نکته توجه کامل داشت و آن این است که: ازنظر شرع مقدس هر پولی که رد و بدل می‌شود یا باید در مقابل کار و عملی باشد که دارای ارزش مادی و قابل‌احترام باشد و یا در مقابل تحویل کالا و یا خدمات باشد که در قالب عقد شرعی و بر اساس دستورات دینی باشد و بر همین اساس در فعالیت‌های بازاریابی چنانچه در مقابل فروش کالا و یا آموزش و یا کلاً هر عملی که در نزد عرف دارای ارزش مادی است و برای آن پول داده می‌شود، پولی دریافت شود و همچنین در راستای قوانین شرعی و مملکتی باشد این رد و بدل شدن پول مانعی ندارد اما اگر این عمل بدون انجام یکی از کارهای ذکرشده باشد این عمل حرام است و لذا در فعالیت‌های شبکه‌ای هرمی در مرحله اول فرد به واسطه معرفی نفر دیگر پورسانتی را دریافت می‌کند که این موضوع مانعی ندارد اما فرد دوم هم چنانچه فرد سومی را معرفی کند باز به شخص اول پورسانتی داده می‌شود که این پورسانت بدون انجام فعالیت خاصی توسط فرد اول است و حرام می‌باشد حال با این مقدمه در مورد شبکه‌های بازاریابی هم اگر به ازای فروش هر کالا و یا آموزش و یا فعالیت دارای ارزش مادی پولی به این بازاریاب داده شود مانعی ندارد اما اگر در مراحل بعدی افراد زیرشاخه بازاریابی کنند اما به این فرد اول هم پولی داده شود حرام است.[۹]

۷- حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی مدظله‌العالی
بازاریابی شبکه‌ای تنها در صورت وجود همه شرایط ذیل جایز است:

۱. معامله در آن واقعی و واجد شرایط صحت باشد.

۲. سود در مقابل کار حلال مثل معرفی مشتری – هرچند با واسطه – پرداخت شود.

۳. تمام مراجع قانونی آن را مجاز بدانند و در عمل هم شرکت، قوانین را رعایت کند.

۴. فاقد هرگونه مفسده اقتصادی باشد لذا بازاریابی شبکه‌ای اگر شبیه معاملات شرکت‌های هرمی مانند گلدکوئیست باشد اشکال دارد.

با توجه به توضیحات فوق، شاید مورد کمی از شرکت‌های این‌چنینی پیدا شود که ضوابط فوق در مورد آن‌ها موجود باشد. لذا توصیه اکید می‌شود، حتی در فرض جواز هم از چنین معاملاتی اجتناب شود بنابراین، احتیاط در ترک است.[۱۰]

۸- حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی مدظله‌العالی
سؤال: نظر جنابعالی در مورد درآمد حاصل از بازاریابی شبکه‌ای و هرمی چیست؟

جواب:. به طور کلّی دادن پول در مقابل دلالی فردی که مشتری را به صورت مستقیم معرفی می‌کند تحت عنوان جعاله اشکال ندارد امّا چنانچه اینگونه پرداخت حقّ دلالی به صورت هرمی باشد به این صورت که در هنگام معرّفی مشتری توسط نفرات بعدی به نفرات اول هم مبلغی بدهند، محلّ اشکال و اکل مال به باطل است. والله العالم.[۱۱]

سؤال: یک شرکت داخلی فروش کتاب، برای عضویت مبلغی دریافت می‌کند و در ازای آن کتاب‌های درخواستی را با پست، مجانی ارسال می‌کند. همچنین اگر هر عضو، افراد دیگری را به عضویت شرکت ترغیب کند، به ازای هر دو نفر و با شرایط خاص، مبلغ دو هزار تومان به شخص معرفی کننده به عنوان حق بازاریابی پرداخت می‌کند. عضویت افراد به صورت شبکه‌‌ای ثبت می‌شود و هر شخص، دارای دو نفر زیرمجموعه می‌گردد. در صورت تشکیل یک زوج به عنوان زیرمجموعه یک شخص، دو هزار تومان به او و همه افرادی که بالاتر از او می‌باشند پرداخت می‌گردد. ضمن ارائه آدرس پایگاه اینترنتی این شرکت، تقاضا دارم نظر خود را درباره این مبلغ که به عنوان حق بازاریابی پرداخت می‌شود، بفرمایید.

جواب: این نوع معاملات صورت شرعی ندارند و اکل مال به باطل است چه به صورت کتاب باشد چه طلا چه غیره و وجوهی که شرکت یا اشخاص از این طریق به دست می‌آورند نمی‌توانند در آن‌ها تصرف کنند چون مالکش نیستند.[۱۲]

[۱]. اسسفتا از سایت اینترنتی مقام معظم رهبری  با کد پیگری ۷۱۵۷a5ede4c82ffa31af3616026e52c5
[۲]. سایت مقام معظم رهبری با کد پیگری «a3473541181d02df.
[۳]. استفتاء از سایت اینترنتی آیت الله مکارم شیرازی معظم له، با کد رهگیری: ۹۳۰۱۲۵۰۲۰۴.
[۴].  استفتاء از سایت اینترنتی آیت الله مکارم شیرازی معظم له، با کد رهگیری: ۹۳۰۶۰۳۰۰۳۳
[۵]. سایت اینترنتی آیت الله سیستانی ۰۸۴۰/https://www.sistani.org/persian/qa/
[۶]. سایت اینترنتی آیت الله نوری همدانی به آدرس:  https://www.noorihamedani.com/en/faqs/index
[۷]. سایت اینترنتی هدانا به آدرس: https://hadana.ir/
[۸]. سایت اینترنتی آیت الله علوی گرگانی به آدرس:  https://www.gorgani.ir/?page=faq
[۹].  https://sraj.ir/
[۱۰].  استفتاء خصوصی کتبی از مراجع معظم تقلید به نقل از سایت رسمی احکام جامع به آدرس https://sraj.ir/
[۱۱]. سایت اینترنتی آیت الله العظمی گلپایگانی به آدرس:  ۸۴۵#۹https://saafi.com/news/
[۱۲].  سایت اینترنتی هدانا به آدرس: https://hadana.ir/

 ۱. ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺷﺒﮑﻪ ای و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﻫﺎی ﻫﺮﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﻓﻘﻬﯽ – اﻗﺘﺼﺎدی / غلامرضا مصباحی مقدم و…

فیلم بیانات آیت الله مکارم شیرازی

آیت الله مکارم شیرازی: بازاریابی شبکه ای حرام است.

۱. مستند برنامه پایش: مشکلات بازاریابی شبکه ای از زبان یک دانشجو

۲. کلیپ: آیا شرکتهای بازاریابی شبکه ای، سالم هستند؟

۳. کلیپ: بازاریابی شبکه ای چگونه هرمی میشود؟

۴. گفتگوی دکتر حسن عباسی با دانشجویان درباره بازاریابی شبکه ای

۵. سخنرانی دکتر حسن عباسی علیه بازاریابی شبکه ای

۶. صوتی: گزارش باشگاه خبرنگاران جوان درباره بازاریابی شبکه ای

۷. کلیپ: گزارش ۲۰:۳۰ از تخلفات بازاریابی شبکه ای

۸. کلیپ: اخبار ۲۰:۳۰ (برنامه ذره بین درباره بازاریابی شبکه ای)

۹. مستند شرکتهای چند سطحی (بررسی ابعاد مختلف این پدیده)

۱۰. آمار: نظر خبرگان درباره بازاریابی شبکه ای (تهیه شده توسط صدا و سیما)

۱۱. مستند التهاب – پخش شده از شبکه ۲

۱۲. مستند ثروت خیالی – پخش شده از شبکه خبر

۱۳. فیلم طنز: نقد بازاریابی شبکه ای در برنامه دورهمی