تاملی درباره ماهیت و مبنای ارش مدنی

چکیده: در باب ماهیت و مبنای ارش مدنی، هم در فقه و هم در حقوق ایران ، بحث های بسیاری درگرفته است ، به گونه ای که برخی ضمان ارش را ضمان ید یا ضمان قیمی تلقی نموده و نفس تفاوت قیمت مبیع سالم و معیوب در بازار را، ملاک تعیین میزان ارش میدانند و برخی، با انتقاد از این نظر، ارش را غرامت و جبران خسارتی میدانند که به دلیل عیب مبیع ، بر خریدار وارد میشود. گروهی هم ، ضمان ارش را ضمان معاوضی قلمداد نموده که باید از عین ثمن پرداخت گردد. با این وجود، ارش ، نه ضمانی قیمی است ، نه ضمان معاوضی، نه ضمان ناشی از نقض عهد و نه غرامت ؛ بلکه ، شیوه ای برای اجرای تعهد توافق شده در خود عقد است . وقتی طرفین عقد، بر مبنای تعادل ارزش عوضین به انعقاد قراردادی مثل بیع ، مبادرت میورزند، اگر این تعهد، به دلایلی همچون معیوب بودن مبیع ، نقض گردد، باید به گونه ای این تعهد منقوض ، اجرا گردد. پرداخت ارش سبب میشود که تعهد مورد توافق طرفین در رابطه با برقراری تعادل میان ارزش عـوض و معوض ، به اجـرا درآیـد. بر این اساس ، مبنای ضمان ارش ، تراضی طرفین است و مفاد قرارداد طرفین ، بر این اصل و تعهد استوار است که ارزش عوضین در قرارداد، نسبتا برابر باشد. پس ، مسئولیت بایع در پرداخت ارش ، بر این مبنا که ناشی از مفاد قرارداد و تراضی طرفین بر برابری ارزش عوضین میباشد، مسئولیتی قراردادی است .