شک در رعایت عقود
سوال: اگر شک کنیم که بانک قوانین را رعآیت می کند یا نه، آیا می توانیم همچنان با آنان معامله کنیم(تسهیلات بگیریم و یا سپردهگذاری کنیم)؟
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید میتوانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
با اینکه بانکها مکلفند معاملات خود را بر اساس قانون بانکداری بدون ربا انجام دهند؛ اما این تردید در بیشتر مردم وجود دارد که آیا واقعاً بانکها براساس قانون عملیات بدون ربا عمل مینمایند تا درآمدی که از این طریق به دست می آید حلال باشد؟ بخصوص اینکه گاهی یقین وجود دارد که برخی از عملیاتی که بانکها انجام میدهند صحیح نیست و از نظر شرعی شبهه ربا و یا بطلان قرارداد را دارد. مانند قبول فاکتور صوری در تسهیلات فروش اقساطی و … با این حال نمیتوان به طور کلی گفت که همه معاملات بانکها حرام است.
حال سوال این است که در صورتی که در صحت معاملات یک بانک شک داشته باشیم، پولی که تحت قالب انواع تسهیلات از بانک دریافت میشود یا سود سپردههای سرمایهگذاری که بانک به صورت علیالحساب به مشتریان خود میپردازد چه حکمی دارد؟
فتوای حضرت امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه)
در اینکه آنچه از بانک به دست کسى میرسد حلال و جائزالتصرف است فرقى بین آنها نیست، مانند آنچه که از هر صاحب یدى از قبیل صاحبان تجارتخانهها و کارخانهها و غیر آنها گرفته میشود. مگر آنکه کسى یقین داشته باشد بر اینکه آنچه از بانک گرفته حرام است و یا با حرام مخلوط است، و اما صرف اینکه میداند در این بانک و یا موسسه حرامهائى وجود دارد باعث آن نمیشود بگوید پس اینهم که من از بانک گرفتهام حرام است، هر چند که احتمال دهد این مال یا پولى که گرفته، همان مال حرام باشد. (ترجمه تحریر الوسیله، ج۴، مسائل مستحدثه، بانک ها، مسأله ۱)
فتوای حضرت امام خامنهای(مد ظله العالی)
اگر مکلّف بداند که قوانین بانکى در مواردى مانند مضاربه و فروش قسطى، توسط بعضى از کارمندان بطور صحیح اجرا نمىشود، آیا سپردهگذارى به قصد کسب سود براى او جایز است؟
جواب: اگرفرض کنیم، مکلّف علم پیدا کند که کارمندان بانک، پول او را در معامله باطلى بکار گرفتهاند، دریافت و استفاده از سود آن براى او جایز نیست ولى با توجه به حجم سرمایههایى که توسط صاحبان آنها به بانک سپرده مىشود و انواع معاملاتى که توسط بانک صورت مىگیرد و مىدانیم که بسیارى از آنها از نظر شرعى صحیح هستند، تحقق چنین علمیبراى مکلّف بسیار بعید است. (آیت الله خامنهای، اجوبهالاستفتائات، سئوال ۱۹۴۱.)
فتوای حضرت آیت الله بهجت (رحمه الله علیه)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
فتوای حضرت آیت الله جوادی آملی (مد ظله العالی)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله سبحانی(دامت برکاته)
اگر شخصی شک داشته باشد که معاملات بانک به شکل مضاربه باشد آیا سودی که به عنوان مضاربه دریافت می¬کند حلال است یا خیر؟
جواب:اگر مسئول بانک بگویدکه ما با پول شما معامله مضاربه ای انجام میدهیم گفتار او را باید حمل به صحت کرد و تفتیش لازم نیست، مگر علم به خلاف داشته باشد.
استفتاءات آیت الله سبحانی سؤال ۸۲۹ صفحه ۲۷
فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
سؤال :
اگر انسان به قصد و نیت گرفتن سود از بابت پولى که در بانک میگذارد و با توجه به اینکه همه شرایط را هم خود بانک تعیین مى کند و از همان اول نرخ سود و مدت را تعیین مى کند اما انسان با رضایت این کار را انجام دهد و شرایط را قبول کند آیا جایز است از این سود استفاده کند یا حکم ربا دارد؟
جواب :
اگر بانک دولتى یا مشترک بین مردم و دولت باشد، در صورتی که پرداخت مبلغ بر اساس معامله ای باشد که به حسب موازین فقهی صحیح باشد واحتمال عمل به آن در حق بانکها داده شود اشکال ندارد و تصرف در کل ارباح حاصله مجاز است مثل سائر معاملات مشروعی که با اموال دولتی صورت می گیرد.
سؤال :
آیا پولی راکه در بانک می گذارندو ماهیانه مقداری پول به عنوان پول سود در یافت می کند حلال است ؟
جواب :
در صورتی که پرداخت مبلغ بر اساس معامله ای باشد که به حسب موازین فقهی صحیح باشد واحتمال عمل به آن در حق بانکها داده شود اشکال ندارد و تصرف در کل ارباح حاصله مجاز است مثل سائر معاملات مشروعی که با اموال دولتی صورت می گیرد.
فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
سوال- آیا میتوانم یک قطعه زمین را فروخته پول آن را در بانک گذاشته از بهره آن استفاده کنم؟
جواب: اگر بانک را وکیل کنید که با پول شما کار کند و طبق موازین شرعی به شما سود بدهد و احتمال بدهید که بانک طبق شرع عمل میکند گرفتن سود اشکال ندارد.
(معاملات بانکی از دیدگاه مراجع ، سید عباس موسویان، ضمیمه ۶۳.)
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله علوی گرگانی(دامت برکاته)
سوال خرید و فروش اسکناس نو و پول های خرد که جهت استفاده برخی مشاغل نیاز است و همچنین در دادن عیدی و … استفاده میشود و مبلغی بیشتر از خود اسکناس دریافت میشود چه حکمی دارد ؟
پاسخ: اگر دارای غرض عقلایی باشد مانعی ندارد مثلا فردی اسکناس نو را در مقابل اسکناس کهنه به مبلغی بیشتر بخرد و یا پول خرد را به مبلغی بیشتر با پول درشت معاوضه کند.
فتوای آیت الله فاضل لنکرانی(رحمه الله علیه)
وامهایى را که بانکها به شرط بهره چند درصدى میدهند، چه صورتى دارد؟
جواب: بانکها موظفند طبق مقررات اسلامیعمل کنند و براى کسى که علم به خلاف ندارد، اشکالى نیست. . (جامع المسائل،ج۱، سؤال ۱۰۹۲)
فتوای آیت الله گرامی(دامت برکاته)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله مظاهری(دامت برکاته)
۱- آنچه اشخاص از بانکها مىگیرند اگر به عنوان قرضالحسنه باشد مانعى ندارد و اضافهاى که به بانکها مىپردازند اگر مطابق موازین شرعى باشد، از قبیل کارمزد، شرکت و یا مضاربه، حلال است و اگر یقین دارد که این امور جنبه ظاهرى و صورى دارد گرفتن پول از بانک حرام است و سودى که مىدهد نیز حرام است. (رساله توضیح المسائل مساله ۱۸۴۴)
۲- اگر انسان بداند در بانک و مغازه و مانند آن پول حلال و حرام هر دو وجود دارد ولى نداند پولى را که مىگیرد از پولهاى حرام است یا نه، داد و ستد با آنجا مانعى ندارد.
(رساله توضیح المسائل مساله ۱۸۵۲)
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سوال ۱- شخصی پولی را به صورت سپرده کوتاه مدت و یا بلند مدت در بانک میگذارد و هر ماه بانک به نسبت مقدار پول طبق شرایط خاصی مبلغی به صاحب حساب میپردازد ، آیا گرفتن این پول جایز است؟
جواب: چنانچه آییننامه بانکی مربوط به عقود شرعیه، عمل بشود، حلال است و اگر مسؤولین بگویند: عمل میکنیم و دلیلی بر خلاف آن نباشد کافی است.
(استفتائات مرکز تحقیقات قوه قضائیه پیرامون قرارداد قرض)
سوال ۲- در زمان فعلى ـ که بحمدالله دوران حاکمیت جمهورى اسلامیمیباشد و به برکت خون شهدا و فعالیتهاى مردم و بینش و رهبرى حضرت امام(رحمه الله)طاغوت از بین رفته است، پول گذاشتن در بانکها چه صورت دارد؟ آیا میتوان سودى که بانکها براى حسابهاى پس انداز پرداخت میکنند را گرفت؟ و همچنین قرض گرفتن از بانکها و دادن بهره چه صورت دارد؟
جواب: سود پس انداز که بانک داوطلبانه میدهد مشکلى ندارد مگر آن که به صورت قرارداد درآید و امّا سود سپردههاى ثابت یا وامهایى را که از بانک میگیرند، در صورتى که به آیین نامه بانکى در رابطه با عقود شرعیه عمل شود نیز مانعى ندارد و در صورت شک میتوان حمل بر صحّت کرد، ولى اگر یقین داشته باشید که به آیین نامه هاى عقود شرعیه عمل نمیکنند جایز نیست. ( استفتائات جدید، ج۱ ، سؤال ۱۳۷۶)
سوال۳- بانکهاى معمولى در سپردههاى درازمدّت در ورقه قرارداد سپرده نوشته اند که: «این پول را فلانى به بانک داده است و بانک را وکیل نموده که در تجارت غیر ربوى استعمال کند و از سود حاصله به صاحب سپرده طبق قانون بانکدارى بدهد» از قراین معلوم میشود که بانکها تجارت غیر ربایى زیاد دارند، در این صورت سود اعطایى چه حکمیدارد؟
جواب: چنانچه به مسئولین بانک وکالت داده شود که آنها این عقود شرعیه را رعآیت کنند و آنها عمل نمایند، سود آن حلال است. ( استفتائات جدید، ج۲ ، سؤال ۱۶۹۲)
فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
استفتاء مرجع مورد نظر درحال آماده سازی می باشد
شرح کارشناسی
با توجه به اینکه بانک مجموعهای انتفاعی است و بنای آن بر این است که با سپردههای مشتریان معامله کرده و سرمایهها را با انواع معاملات شرعی سودآور همچون سرمایهگذاریهای مستقیم مانند احداث بزرگراهها و مشارکت حقوقی از طریق خرید سهام شرکتهایی مانند مخابرات و… و نیز معاملات غیر مستقیم بانکی در قالب انواع قراردادهای شرعی مانند: فروش اقساطی، جعاله، اجاره به شرط تملیک، مشارکت مدنی و… به سود آوری برساند. بانک از طریق سودهای حاصله از این معاملات، درصدی را بهعنوان حقالوکاله برای خود برمیدارد (که نرخ آن در قانون مشخص شده است) و مابقی سود را میان سپردهگذاران براساس میزان سرمایه و مدت زمان سرمایهگذاری تقسیم میکند.
نتیجه اینکه: عمده معاملات بانکی و در نتیجه سود حاصل از آنها حلال میباشد؛ هرچند ممکن است بهصورت موردی تعدادی از معاملات در اثر جهل و ناگاهی و یا در برخی موارد تخلف کارمندان بانک و یا مشتریان، باطل و ربوی باشند که حتی در چنین مواردی نیز باتوجه به حجم معاملات کلانی که به صورت صحیح و شرعی انجام میگیرد، معاملات باطل تاثیر چندانی در کلیّت صحت عقود و سودهای بانکی نخواهد داشت؛ مگر اینکه انسان یقین داشته باشد که آنچه بانک بابت سود معاملات به وی پرداخت میکند همان پول حرامی است که بانک از معامله حرام بهدست آورده است، که همانطور که در استفتای مقام معظم رهبری آمده بود، بعید است که با توجه به حجم بالای معاملات بانکی و نیز ویژگی مشاع بودن سرمایهها، انسان بتواند به چنین یقینی برسد. و همانطور که سایر مراجع فرمودند تا چنین یقینی به دست نیامده و برای انسان عمل بر خلاف قانون ثابت نشود، معامله با بانک(سپرده گذاری در بانک و دریافت تسهیلات) صحیح است. و به همین اندازه که احتمال دهیم که بانک طبق قرارداد با مبلغ سپرده معامله شرعى انجام مى دهد سود حلال است؛ چون در معاملات اصل بر این هست که معاملهای که انجام گرفته صحیح است مگر اینکه ما یقین داشته باشیم که معامله باطل و یا ربوی بوده است.