عدم مطالعه قرارداد بانکی توسط مشتری
یکی از مواردی که معمولاً در بانک‌ها با آن مواجه هستیم این است که مشتریان قراردادهای منعقده با بانک را مطالعه نمی‌کنند و یا توجه ندارند که چه قراردادی با آنان منعقد می‌شود؛ آنان تنها به دنبال این هستند که یا مبلغی را به بانک سپرده و سود دریافت کنند و یا این که از بانک وامی گرفته و اقساط آن را پرداخت نمایند.
از آنجایی که در معاملات، علاوه بر اینکه باید طرفین معامله بدانند چه معامله‌ای انجام می‌دهند و از مفاد آن اطلاع داشته باشند، باید قصد آن معامله را نیز داشته باشند؛ در مواردی که مشتری نمی‌داند چه معامله‌ای با بانک انجام می‌دهد، طبیعتاً قصد هم به درستی محقق نمی‌شود. حال اگر در معامله‌ای، قرارداد مطالعه نشود و مشتری از مفاد آن آگاهی نداشته باشد، حکم چنین قراردادی چیست؟
سؤال: کارمند بانک مفاد شرعی قرارداد را به مشتری توضیح می‌دهد؛ مثلاً اینکه شما از طرف بانک وکیل هستید که کالایی را خریده و به قیمت بیشتر به خودتان بفروشید اما مشتریان معمولاً اصل قرارداد را مطالعه نمی‌کنند.
۱: آیا اینکه مشتری مفاد قرارداد را اجمالاً می‌داند اما تفصیلاً نداند، مشکلی از جهت صحت قرارداد به وجود می‌آید یا نه؟
۲: اگر کارمند توضیحی به مشتری ندهد و مشتری نیز قرارداد را مطالعه نکند و فقط می‌داند که بانک یک تسهیلاتی را به وی می‌دهد و مبلغی بیشتر می‌گیرد، مثلاً فقط می‌داند که نام قرارداد فروش اقساطی است یا گاهی حتی این را هم نمی‌داند، در این صورت حکم آن قرارداد چیست؟
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید می‌توانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
جواب: برای حلیت زیاده‌ای که بانک از اشخاص می‌گیرد تحقق معاملات نقد و فروش نسیه اقساطی لازم است و لذا لازم است طرفین قرارداد با توجه و اطلاع کامل وارد معامله شوند و در غیر این صورت گرفتن زیاده بانک جایز نیست.[۱]
سؤال: بانک‌ها در جمهورى اسلامى تحت عناوین شرعیه «مضاربه- مساقات- مزارعه- شرکت- جعاله و. . . » با مشتریان و بالعکس قرارداد منعقد می‌کند و هرماه على‌الحساب ۱۴% یا کمتر و بیشتر در اختیار مشتریان قرار داده و در پایان مدت تصفیه‌حساب می‌کند.
نظر به اینکه مردم عادى و مشتریان عموماً شرایط و قیود مندرج در برگۀ قرارداد را مطالعه نمى‌کنند و نوعاً به امضاء کردن اکتفا مى‌کنند و بدین‌وسیله رضایت خود را در پذیرش کلیه شرایط و قیود اعلام می‌دارند، آیا صرف امضاء کردن یا قبول کلیۀ شرایط به‌طور شفاهى باآنکه از خصوصیات و عناوین شرعیه آگاهى ندارند، سبب تحقق عقود مذکور و مشروعیت آن‌ها مى‌شود؟ یا لازم به تفهیم و تفهّم از طرف بانک‌ها یا متعاقدین مى‌باشد؟
جواب: برای صحت کلیه معاملات، توجه طرفین وتعیین نوع معامله و رعایت شرایطى که در صحت آن معتبر است، لازم است و اکتفا به امضای ناآگاهانه و خالى از قصد، نوع و شرایط معامله، جایز نیست.[۲]
[۱]. استفتاء موجود در مؤسسه فقه اقتصادی طیبات.
[۲]. آیت‌الله صافی گلپایگانی، جامع‌الاحکام، ج ۲، سؤال ۱۹۹۳.
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سؤال: کارمند بانک مفاد شرعی قرارداد را به مشتری توضیح می‌دهد؛ مثلاً اینکه شما از طرف بانک وکیل هستید که کالایی را خریده و به قیمت بیشتر به خودتان بفروشید اما مشتریان معمولاً اصل قرارداد را مطالعه نمی‌کنند.
۱: آیا اینکه مشتری مفاد قرارداد را اجمالاً می‌داند اما تفصیلاً نداند، مشکلی از جهت صحت قرارداد به وجود می‌آید یا نه؟
۲: اگر کارمند توضیحی به مشتری ندهد و مشتری نیز قرارداد را مطالعه نکند و فقط می‌داند که بانک یک تسهیلاتی را به وی می‌دهد و مبلغی بیشتر می‌گیرد، مثلاً فقط می‌داند که نام قرارداد فروش اقساطی است یا گاهی حتی این را هم نمی‌داند، در این صورت حکم آن قرارداد چیست؟
جواب: ۱- در صورتی که قرار داد به صورت واضح به مشتری تفهیم شده صحیح است. ۲- چنانچه مشتری برخلاف قرار داد عمل نکند اشکالی ندارد.[۱]
[۱] . استفتاء موجود در مؤسسه فقه اقتصادی طیبات.
شرح کارشناسی
در پاسخ به این سؤال که در صورتی که مشتری قرارداد بانکی را بدون مطالعه امضا کند قراداد چه حکمی دارد؟ نظر همه مراجع عظام تقلید بر این است که اگر مشتری اجمالاً بداند که چه نوع قراردادی را امضا می‌کند عقد صحیح است.
