اجاره در احادیث
مؤسسه آموزش و تحقیقات فقه اقتصادی طیبات
اجیری(پیمان کاری)
امام على علیه السلام درباره آیه «ما روزى ایشان را میانشان قسمت مى کنیم» ـ فرمود: أخبرَنا سبحانَه أنَّ الإجارهَ أحدُ مَعایشِ الخَلْقِ، إذ خالفَ بحکمتِهِ بینَ هِمَمِهم و إرادتهِم و سائرِ حالاتِهم، و جعلَ ذلکَ قِواما لِمَعایِشِ الخَلْقِ، و هُو الرّجُلُ یَستأجِرُ الرّجُلَ ··· و لو کانَ الرّجُلُ منّا یُضْطَرُّ إلى أن یکونَ بَنّاءً لنفسهِ أو نَجّارا أو صانعا فی شیءٍ مِن جمیعِ أنواعِ الصَّنائعِ لنفسِهِ ··· ما استقامَتْ أحوالُ العالَمِ بتلکَ، و لا اتّسعُوا لَه، و لَعَجِزوا عَنهُ، و لکنّهُ أتْقَنَ تدبیرَهُ لِمخالَفتِهِ بینَ هِمَمِهِم، و کلُّ ما یُطلَبُ مِمّا تَنصَرِفُ إلیهِ همّتُهُ ممّا یَقومُ بهِ بعضُهُم لبعضٍ، و لِیَستَغنیَ بعضُهُم ببعضٍ فی أبوابِ المَعایِشِ الّتی بها صَلاحُ أحوالِهِم.
خداوند سبحان [با این آیه] به ما خبر داده که اجاره و اجیرى یکى از راههاى معیشت مردمان است؛ زیرا به حکمت خود، همّتها و خواستها و دیگر احوال مردم را متفاوت قرار داد و این امر را مایه قوام معیشت آنها ساخت. از این رو، مردى مرد دیگر را اجیر مى کند … اگر هر کس ناچار مى شد کار بنّایى یا نجّارى و یا هرکار دیگرى را خودش براى خودش انجام دهد، نه کارهاى دنیا سامان مى گرفت و نه مردم فرصت و توانایى انجام همه این کارها را داشتند؛ اما خداوند با متفاوت ساختن خواسته هاى مردم، تدبیرى استوار کرد تا انسان هر چه را بخواهد، دیگران برایش انجام دهند و بدین سان هر کدام با کمک دیگرى آن طور که مصلحت حالش اقتضا دارد، امور زندگانى اش را پیش ببرد.
کراهت اجیر شدن
امام صادق علیه السلام: مَنْ آجَرَ نفسَهُ فقد حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ. و فی روایهٍ اُخرى: و کیفَ لا یَحْظرُهُ، و ما أصابَ فیهِ فَهُو لربِّهِ الّذی آجَرَهُ؟
کسى که خود را اجیر [دیگرى ]کند، مانع روزى خود شده است. در روایتى دیگر آمده است: چگونه مانع روزى خود نشده، حال آن که دسترنجش از آنِ کار فرمایى است که او را اجیر خود کرده است؟!
الکافى ـ به نقل از عمّار ساباطى ـ: به ابو عبد اللّه (امام صادق علیه السلام )عرض کردم: الرّجُلُ یَتّجِرُ، فإنْ هُو آجَرَ نَفسَهُ اُعطِیَ ما یُصِیبُ فی تجارتِهِ، فقالَ: لا یُؤاجِرْ نفسَهُ، و لکنْ یَسترزِقُ اللّه َ عزّ و جلّ و یَتَّجِرُ، فإنّهُ إذا آجَرَ نفسَهُ حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ.
شخصى مى تواند تجارت کند، با این حال اگر خودش را اجیر [دیگرى ]سازد، به اندازه اى که خودش تجارت کند، به او داده مى شود.فرمود: اجیر نشود؛ بلکه از خداوند بزرگ روزى طلبد و دست به تجارت زند؛ زیرا اگر اجیر شود، مانع روزى خود شده است.
دلالی در اجاره
امام صادق علیه السلام: و قد سُئلَ عنِ الدّارِ یَکْتَرِیها الرَّجُلُ ثُمَّ یَستأجِرُها مِنه غیرُهُ بأکثَرَ ـ: لا، إلاّ أن یُحْدِثَ فیها شَیئا.
وقتى از ایشان پرسیده شد:مردى خانه اى را اجاره مى کند و سپس شخص دیگرى آن خانه را به قیمتى بالاتر از او اجاره مى گیرد ـ فرمود: درست نیست، مگر آن که تغییرى در آن خانه ایجاد کند.
الکافى ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ: از امام باقر یا صادق علیهما السلام، پرسیده شد: أنَّهُ سُئلَ عنِ الرَّجُلِ یَتَقبّلُ بالعَمَلِ فلا یَعملُ فیهِ و یَدفَعُهُ إلى آخرَ فیربَحُ فیهِ، قالَ: لا، إلاّ أن یَکونَ قد عَمِلَ فیهِ شَیئا.
فردى کارى را بر مى دارد ؛ اما خودش آن را انجام نمى دهد ؛ بلکه به دیگرى وا مى گذارد و در این میان سود مى برد. فرمود: نه، مگر آن که خودش نیز مقدارى از آن کار را انجام دهد.
ستم کردن در حق اجیر
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مَن ظَلَمَ أجِیرا أجرَهُ أحبَطَ اللّه ُ عَملَهُ و حَرّمَ علَیهِ رِیحَ الجَنّهِ، و إنّ رِیحَها لَتُوجَدُ مِن مَسیرَهِ خَمسِمائهِ عامٍ.
کسى که مزدِ اجیرى را کم دهد، خداوند عملش را باطل مى گرداند و بوى بهشت را که از مسافت پانصد ساله به مشام مى رسد، بر وى حرام مى کند.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: إنّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِـرُ کلِّ ذنبٍ، إلاّ مَنْ أحدَثَ دِینا، أو غَصَبَ أجِیرا أجرَهُ، أو رَجُلٌ باعَ حُرّا.
خداوند عزّ و جلّ هر گناهى را مى آمرزد مگر گناه کسى را که دینى نو آورد، یا مزد اجیرى را نپردازد یا یک فرد آزاد را بفروشد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ غافِرُ کلِّ ذنبٍ، إلاّ رَجُلٌ اغتصَبَ أجِیرا أجرَهُ أو مَهْرَ امرأهٍ.
خداوند عزّ و جلّ هر گناهى را مى آمرزد مگر مردى را که مزد اجیر (کارگر) یا کابین زنى را نپردازد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ظُلمُ الأجِیرِ أجرَهُ مِن الکبائرِ.
کم دادن مزد اجیر (کارگر)، از گناهان کبیره است.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قالَ اللّه ُ تعالى: ثلاثهٌ أنا خَصْمُهُم یومَ القیامهِ: رجُلٌ اُعطِیَ بِی ثُمَّ غَدَرَ، و رجُلٌ باعَ حُرّا فأکلَ ثَمنَهُ، و رجُلٌ اسْتَأجَرَ أجِیرا فاسْتَوفى مِنهُ و لَمْ یُعْطِهِ أجرَهُ.
خداوند متعال فرمود: سه نفرند که در روز قیامت من خود مدّعى ایشانم: کسى که با من پیمان ببندد سپس پیمان بشکند، کسى که انسان آزاد را بفروشد و بهاى فروش او را بخورد، و کسى که کارگرى را اجیر کند و از او کامل کار بکشد اما مزدش را نپردازد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ألاَ مَن ظَلَمَ أجِیرا اُجْرتَهُ فلَعنهُ اللّه ِ علَیهِ.
هان! لعنت خدا بر کسى که مزد مزدبَرى را کامل نپردازد.
مستدرک الوسائل ـ به نقل از اصبغ بن نباته ـ: خدمت امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام در مسجد کوفه نشسته بودم که مردى از قبیله بجیله ـ که کنیه اش ابو خدیجه بود ـ پیش آمد و عرض کرد: یا أمیرَ المؤمنینَ، أ عِندَکَ سِرٌّ مِن سِرِّ رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله تُحدِّثُنا بهِ ؟ قال: نَعَم ؛ یا قَنبرُ ائتِنی بالکِتابهِ، فَفَضَّها فإذا ··· مَکتوبٌ فیها: بسمِ اللّه ِ الرّحمنِ الرّحیمِ، إنّ لَعنهَ اللّه ِ و ملائکتِه و النّاسِ أجمعینَ على مَنِ انْتَمى إلى غیرِ مَوالیهِ. و لَعنهُ اللّه ِ و ملائکتِهِ و النّاسِ أجمعینَ على مَن أحْدَثَ فی الإسلامِ حَدَثا أو آوى مُحْدِثا. و لَعنهُ اللّه ِ و ملائکتِهِ و النّاسِ أجمعینَ على مَن ظَلَم أجِیرا أجْـرَهُ.
اى امیر مؤمنان! آیا رازى از رازهاى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله دارى که برایمان باز گویى؟ فرمود: آرى؛ اى قنبر! آن نوشته را بیاور. پس آن را گشود··· در آن نوشته بود: به نام خداوند بخشاینده مهربان، لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که خود را به غیر بستگان خویش نسبت دهد و لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که در اسلام بدعتى گذارد یا بدعتگذارى را پناه دهد و لعنت خدا و فرشتگان او و همه مردمان بر کسى که حقّ کارگر را بخورد.
تعیین کارمزد
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: إذا اسْتَأجَرَ أحدُکُمْ أجِیرا فَلْیُعلِمْهُ أجْرَهُ
هرگاه فردى از شما کارگرى مى گیرد، مزدش را براى او مشخّص کند.
امام على علیه السلام: نَهى [ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ] أن یُسْتَعمَلَ أجیرٌ حتّى یُعلمَ ما اُجرتُهُ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نهى فرمود از این که کارگرى، پیش از تعیین مزدش، به کار گرفته شود.
امام صادق علیه السلام: مَن کانَ یُؤمنُ باللّه ِ و الیومِ الآخِرِ فلا یَسْتعمِلَنَّ أجیرا حتّى یُعلِمَه ما أجرُهُ.
کسى که به خدا و روز واپسین ایمان دارد، نباید کارگرى را به کار بگیرد مگر آن که او را از مبلغ مزدش مطلّع سازد.
امام رضا علیه السلام: اعلمْ أنّهُ ما مِن أحدٍ یَعملُ لکَ شیئا بغیرِ مُقاطَعَهٍ ثُمَّ زِدْتَهُ لذلکَ الشَّیءِ ثلاثهَ أضعافٍ على اُجْرَتِهِ إلاّ ظَنَّ أنّکَ قَد نَقَصْتَهُ اُجرتَهُ. و إذا قاطَعتَهُ ثُمَّ أعطَیتَهُ اُجرتَهُ حَمِدَکَ علَى الوَفاءِ، فإنْ زِدْتَهُ حَبّهً عَرَفَ ذلکَ لک، و رأى أنّکَ قَد زِدْتَهُ.
بدان که اگر کسى مزدش معیّن نشود و براى تو کارى انجام دهد و در عین حال، مزد او را سه برابر بپردازى، باز گمان مى کند که مزدش را کم داده اى. اما اگر با او قطعى کنى و آن گاه مزدش را بپردازى، از این که اجرتش را کامل داده اى سپاسگزار خواهد بود و اگر ذره اى بیشتر از مزدش بدهى، مى فهمد که به او بیشتر داده اى.
آداب پرداخت مزد
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: أعطُوا الأجیرَ أجرَهُ قَبلَ أنْ یَجِفَّ عَرَقُهُ.
مزد کارگر را پیش از آن که عرقش خشک شود بدهید.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: أعطُوا الأجیرَ أجرَهُ ما دامَ فی رَشحِهِ.
مزد کارگر را هنگامى که هنوز عرق بر تن دارد بپردازید.
الکافى ـ به نقل از شعیب: تَکارَیْنا لأبی عبدِ اللّه ِ علیه السلام قَوما یَعملونَ فی بُستانٍ لَهُ، و کانَ أجَلُهُم إلَى العَصْرِ، فلمّا فَرغوا قالَ لِمعتّبٍ: أعطِهِم اُجورَهُم قبلَ أنْ یَجِفَّ عَرَقُهُم.
گروهى را اجیر کردیم که تا عصر در باغ ابو عبد اللّه (امام صادق علیه السلام ) کار کنند. همین که کارشان تمام شد، آن حضرت به معتّب فرمود: پیش از آن که عرق آنان بخشکد مزدشان را بپرداز.
