جوایز بانکی
بانک‌ها برای حساب‌های قرض‌الحسنۀ پس‌انداز و جاری هیچ سودی پرداخت نمی‌کنند ولی طبق قانون، بانک‌ها در برخی فصول سال جوایزی را پرداخت میکنند که در این بخش حکم جوایز بانکی را از منظر مراجع بررسی می‌نماییم.
ماده ۶ قانون در مورد جوایز بانکی می‌گوید: بانک‌ها می‌توانند به منظور جذب و تجهیز سپرده‌ها، با اتخاذ روش‌های تشویقی، از امتیازات ذیل به سپرده‌گذاران اعطا نمایند؛
الف: اعطای جوائز غیر ثابت نقدی یا جنسی برای سپرده‌های قرض‌الحسنه.
ب: تخفیف و یا معافیت سپرده‌گذاران از پرداخت کارمزد و یا حق‌الوکاله.
ج: دادن حق تقدم به سپرده‌گذاران برای استفاده از تسهیلات اعطایی بانکی.
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید می‌توانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
فتوای حضرت امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه)
«جوایزى که بانک به جهت تشویق براى ودیعه گذاشتن و قرض و مانند اینها به کسى که قرعه مقرر، به نام او اصابت کرده می‌دهد، حلال است و مانعى از آن‌ها نمی‌باشد. همچنین است جوایزى که مؤسسهها بعد از اصابت قرعه جهت تشویق و جلب مشترى می‌دهند؛ و همچنین است آنچه را که صاحب بعضى از مؤسسهها براى تشویق و زیادشدن مشترى در ضمن بعضى از کالاها قرار می‌دهد؛ پس همۀ اینها حلال است و مانعى از آن نمی‌باشد.»[۱]
[۱]. ترجمه تحریر الوسیله، ج۲، ص ۶۵۴.
فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
سؤال۱: مبلغى را در بانک، پس‌انداز کردم و بعد از مدتى، مبلغى را به‌عنوان جایزه به من دادند؛ گرفتن آنچه حکمی دارد؟
جواب: گرفتن جایزه و تصرف در آن اشکال ندارد.[۱]
سؤال۲: جوایزى که به سپردههاى قرض‌الحسنه تعلق میگیرد، گرفتن آن‌ها چه حکمی دارد؟
جواب: پساندازهاى قرض‌الحسنه و جایزههاى آن اشکال ندارد.[۲]
[۱]. آیت‌الله خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، سؤال ۱۹۴۵.
[۲]. آیت‌الله خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، سؤال ۱۹۴۶.
فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
سؤال: گذاشتن پول در بانک برای دریافت جایزه چه حکمی دارد؟
جواب: اگر هنگام گذاشتن پول، شرط سود یا شرکت در قرعه‌کشی نشود اشکال ندارد، ولی در صورتی که بانک دولتی یا مشترک باشد، مأذون در گرفتن جایزه به عنوان مجهول‌المالک و تصرف در نصف آن هستید و نصف دیگر آن را به فقیر متدین بدهید.[۱]
[۱]. آیت‌الله سیستانی، استفتائات، سایت اینترنتی، سؤال‌ها و جواب‌ها، بانک، سؤال ۱۴.
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
سؤال۱: جایزه‌هایی که بانک به صاحبان حساب قرض‌الحسنه می‌دهد، چه صورتی دارد؟
جواب: اگر در موقع افتتاح حساب، شرط شرکت در قرعه‌کشی نکرده باشند، اشکال ندارد؛ هر چند انگیزۀ شخص از افتتاح حساب، شرکت در قرعه‌کشی باشد.[۱]
سؤال۲: پولی مربوط به دیگری در حساب بانکی من بود، جایزه بانکی به من تعلق گرفت، آیا جایزه را باید تقسیم کنیم؟
جواب: جایزهای که بانک می‌دهد مربوط به صاحب حساب است، هر چند موجودی دفترچه مربوط به دیگری باشد.[۲]
[۱]. آیت الله صافی گلپایگانی، استفتائات موجود در سایت معظم له.
[۲]. آیت الله صافی گلپایگانی، استفتائات موجود در سایت معظم له.
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سؤال۱: گاهى بانک‌ها به منظور ترغیب مشتریان که پولشان را به بانک بسپارند و یا حساب باز کنند، جوایزى از طریق قرعه‌کشى قرار می‌دهند، کسى که قرعه بنام او اصابت کند جایزه‌اى می‌برد؛ آیا این عمل جایز است و جایزه حلال می‌باشد؟
جواب: اگر این کار واقعى باشد نه براى فریب مردم، جایز و حلال است.[۱]
سؤال۲: جوایز بانک‌ها مشمول چه عنوان فقهى می‌باشد؟
جواب: نوعى هبۀ بلاعوض براى ایجاد انگیزۀ سپرده‌گذارى است.[۲]
سؤال۳: واریز نمودن پول به مقدار معین جهت قرعه‌کشی چه حکمی دارد؟ اگر شرط نکند که پول را به این جهت واریز می‌کند، بلکه داعى او این امر باشد، آیا تغییرى در حکم ایجاد خواهد شد؟ اصولاً آیا بین شرط و داعى فرقى هست؟
جواب: اگر شرط کند اشکال دارد؛ ولى اگر جنبۀ داعى داشته باشد اشکال ندارد؛ و تفاوت این دو از این جا روشن میشود که شخص سپرده‌گذار براى خود، حقّ مطالبه از بانک قائل نباشد.[۳]
[۱]. استفتائات جدید، ج ۱، سؤال ۱۳۸۰.
[۲]. استفتائات جدید، ج ۲، سؤال ۱۶۹۴.
[۳]. استفتائات جدید، ج ۲، سؤال ۱۶۹۵.
فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
سؤال۱: گرفتن جوایز بانک‌ها در دو صورت (افتتاح حساب مشروط به شرکت در قرعه‌کشى و بدون شرط) چه حکمى دارد؟
جواب: بانک‌ها براى اینکه افتتاح کنندگان حساب آن‌ها افزایش پیدا کند، مىخواهند براى جلب و تشویق آن ها، مبلغى را به عنوان هِبِه به آن‌ها بدهند، ولى چون نمىخواهند یا نمىتوانند به همۀ آن‌ها هِبِه کنند، لذا با اقدام به قرعه کشیدن به کسانى که قرعه به نام آن‌ها اصابت مىکند جایزه مىدهند (جایزه یک نوع هِبِه است) بر این اساس، جوایز بانک‌ها در هر دو صورت مذکور در فوق اشکال ندارد.[۱]
سؤال۲: افتتاح حساب قرض‌الحسنه در بانک‌ها، مشروط به شرکت در قرعه‌کشى و بدون شرط چه حکمى دارد؟
جواب: اگر شرط مربوط به افتتاح حساب است و به قرض مربوط نیست، اشکال ندارد.[۲]
[۱]. آیت‌الله نوری همدانی، هزار و یک مسئله فقهی، ج ۲، سؤال ۴۷۶.
[۲]. آیت‌الله نوری همدانی، هزار و یک مسئله فقهی، ج ۲، سؤال ۴۷۷.
فتوای آیت الله هاشمی شاهرودی(رحمه الله علیه)
سؤال: پولی در بانک براى جایزه بردن گذاشته میشود حکم آن چیست؟
جواب: اگر گذاشتن پول به قصد قرض به شرط جایزه دادن باشد، این عمل حرام است ولی خود قرض صحیح و شرط آن باطل است و شخص مستحق گرفتن جایزه نیست. و اگر به قصد مضاربه باشد، عمل حلال و صحیح و مستحق گرفتن جایزه است.[۱]
[۱]. استفتاء اینترنتی از سایت معظم له.
شرح کارشناسی
در پاسخ به این سؤال که حکم جوایز بانکی چیست؟ همه مراجع(بجز آیت‌الله سیستانی) می‌فرمایند: اگر در عقد قرض شرط نشود اشکالی ندارد. آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: در صورت عدم شرط جایز است اما در بانک‌های دولتی، جایزه عنوان مجهول المالک دارد و باید نصف آن به فقیر متدین داده شود.
همانطور که در تعریف قرض آمده است، قرض، زمانی ربوی است که زیاده‌ای در ابتدای قرارداد به نفع قرض‌دهنده شرط شود؛ اما «قرض به امید زیاده» ایرادی ندارد؛ به این معنا که گاهی قرض‌دهنده با شناختی که از قرضگیرنده دارد، میداند که معمولاً قرضگیرنده با مبلغی اضافه برمیگرداند و لذا قرض‌دهنده به امید این زیاده و بدون اینکه شرط کند، قرض می‌دهد و اتفاقاً وی هم با اضافه برمیگرداند، در این صورت چون شرطی در کار نبوده، زیادۀ مذکور ربا شمرده نمی‌‌شود و دریافت آن ایرادی ندارد و اصطلاحاً به آن، «قرض به امید زیاده» گفته میشود.
جوایز بانکی هم از این باب ایرادی ندارد. به این صورت که قرض‌دهنده، میداند که بانک به برخی از این حساب‌ها بر اساس قرعه‌کشی جوایزی اعطا خواهد کرد و به امید برنده شدن و اخذ جایزه، مبلغی را به بانک قرض می‌دهد و چون شرطی در کار نیست و صرفاً امید برنده شدن است، ایرادی ندارد و در صورت برنده شدن نیز اخذ جایزه حلال است.
