پرداخت تسهیلات به شرط حساب جاری( سپرده وام خواه)
در بانک‌ها مرسوم شده که مسولان بانک‌ها با شرکت‌ها و موسسات قرارداد می‌بندد که در صورتی که آن شرکت حساب جاری خود را(که ماهیت آن قرض است) در این بانک بیاورد بانک نیز در مقابل تعهد می‌کند هر فردی را آن شرکت معرفی کند تسهیلات پرداخت کند آیا این کار جایز است؟
امروزه بانک‌ها به خاطر به دست آوردن منابع بیشتر و در نتیجه مصرف آنها و به دست اوردن سود بیشتر رقابت سختی بین آنها وجود دارد که گاهی این رقابت‌ها ناسالم شده و و منجر به افتادن در دام گناه بزرگ ربا می‌شود.
یکی از شیوه‌هایی که بانک‌ها دنبال منابع ارزان قیمت هستند حساب‌های جاری است. حساب‌های جاری به خاطر اینکه ماهیت قرض‌الحسنه‌ای دارند، بانک‌ها هیچ سودی برای این حسابها پرداخت نمی‌کنند و از طرفی به خاطر تملیکی بودن عقد قرض این وجوه به ملکیت بانک درآمده و بانک‌ها می‌توانند از آنها در سودآوری به نفع خودشان بهره ببرند. از این جهت در بین بانک‌ها برای جلب چنین وجوهی رقابت شدیدی وجود دارد. بانک‌ها برای اینکه بتوانند رضایت مشتریان خود خصوصاً مشتریان کلیدی همانند شرکت‌ها و کارخانجات و سرمایه‌دارن بزرگ را به دست آورند عموماً با آنها وارد مذاکره و معامله شده و تعهد می‌کنند که در صورتی که حساب جاری خودشان را در بانک آنان افتتاح نمایند و یا موجودی حسابشان را به مبلغ خاصی برسانند بانک نیز تعهد می‌کند که امتیازاتی همانند پرداخت انواع تسهیلات اعم از قرض‌الحسنه و سایر عقود به آنان و یا کسانی که معرفی نمایند پرداخت کنند. با توجه به ماهیت قرض بودن این حسابها این شبهه پیش می‌اید که آیا تهداتی که بانک‌ها در مقابل این حسابها می‌کنند ربا محسوب می‌شود یا نه که در این بخش به تبیین آن می‌پردازیم.
شما با انتخاب نام هر کدام از مراجع عظام تقلید می‌توانید فتاوای ایشان را ملاحظه نمایید.
فتوای حضرت امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
جواب: اگر سپرده‌گذارى به صورت قرض به شرط گرفتن وام و قرض نباشد، اشکال ندارد؛ بله اگر دادن پول به صندوق به این عنوان باشد که آن پول براى مدّتى نزد صندوق به صورت قرض بماند به این شرط که صندوق هم بعد از آن مدّت، وامى دراختیار او قرار دهد و یا وام دادن صندوق مشروط به این شرط باشد که او قبلاً مبلغى را در صندوق گذاشته باشد، این شرط در حکم ربا بوده و شرعاً حرام و باطل است، ولى اصل قرض نسبت به هر دو طرف صحیح مىباشد.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۸)
فتوای آیت الله موسوی اردبیلی(رحمه الله علیه)
جواب: در فرض سوال که اول حساب جاری باز می‌شود و سپس تسهیلات داده می‌شود، اگر باز کردن حساب جاری یا همان قرض مشروط به دادن تسهیلات باشد، اشکال دارد ولی اگر مشروط نباشد بلکه به امید عمل بانک به وعده‌اش باشد، قرض اشکال ندارد و تسهیلات بعدی نیز از این جهت اشکال نخواهد داشت.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۰)
فتوای آیت الله روحانی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله جوادی آملی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله طباطبایی حکیم(دامت برکاته)
جواب:این در واقع تعهد به دادن تسهیلات به غیر قرض دهنده است در ضمن قرض و تسهیلات مشروط به وجود قرض است. به هر حال این تعهد وشرط بنابراحتیاط واجب درست و الزام آور نیست و لی برای تسهیلات گیرنده اگر برایش ربا(یعنی سود) شرط نشود مانعی ندارد.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۴)
فتوای آیت الله سبحانی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
جواب: اگر اقراض و سپرده گذاری مشروط به این خدمات باشد جایز نیست
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۱)
فتوای آیت الله حسینی شاهرودی(دامت برکاته)
جواب: آری ربا می باشد
ایت الله شاهرودی استفتا اینترنتی از سایت معظم له موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد.
فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
جواب: ارائه تسهیلات در قالب عقد قرض اشکال ندارد اما ارائه تسهیلات در قالب عقود دیگر اگر موجب سود بردن قرض دهنده باشد و این امر در قرارداد اولیه شرط شده باشد جایز نخواهد بود.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۲)
فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله علوی گرگانی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله محقق کابلی(دامت برکاته)
جواب: اگر تسهیلات مشروط به پول قرض باشد جواز ندارد و اگر بدون شرط کمک شود اشکال ندارد.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۳)
فتوای آیت الله گرامی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله مظاهری(دامت برکاته)
جواب: اگر خلاف قانون نباشد، جایز است.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۵)
فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
جواب: اگر شرط مربوط به افتتاح حساب است و به قرض مربوط نیست اشکال ندارد.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۶)
فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
در حال آماده سازی می باشد
فتوای آیت الله هاشمی شاهرودی(دامت برکاته)
جواب : اگر به نحو شرط در ضمن عقد قرض (حساب جاری) باشد اشکال دارد زیرا شرط مذکور مالیت دارد.
استفتاءات موجود در مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی بانک مهر اقتصاد ضمیه شماره(۶۷)
شرح کارشناسی
همانطور که از استفتاءات مراجع بزرگوار تقلید استفاده می‌شود اگر بین صاحب حساب و بانک شرطی باشد و حالت تعهدی به خود بگیرد، معنای چنین معامله‌ای، همان قرض به شرط پرداخت تسهیلات است که در استفتاءات بخش قبلی و نیز در استفتائاتی که در این بخش آوردیم تصریح به ربوی بودن آن شده است.
بنابراین باید از چنین معاملاتی اجتناب شود. بله نکته‌ای که در برخی از استفتاءات مراجع بزرگوار تقلید نیز به آن اشاره شده است این است که اگر پرداخت تسهیلات برای صاحبان این حسابها تعهدی نباشد بلکه صرفاً رویه‌ای باشد از طرف بانک‌ها، در این صورت چون شرطی ضمن عقد قرض صورت نگرفته است ربا پدید نخواهد آمد و اشکالی ندارد. اما نکته‌ای که هیچگاه نباید از آن غافل شد این است که صاحبان حسابها هیچگاه حاضر نمی‌شود بدون تعهد بانک، مبنی بر پرداخت تسهیلات، موجوی حساب خود را از جای دیگر به بانک مد نظرمنتقل و یا افزایش موجودی نمایند و این یعنی تعهدی بودن و تحقق ربا.
راهکار شرعی:
برای اینکه بانک و مشتریان به ربا مبتلا نشوند، اگر بانک می‌خواهد به مشتریان خود تسهیلاتی هم پرداخت کند همانند راهکار دوم در بخش قبلی باید بگوید من هیچ تعهدی در پرداخت نمی‌کنم ولی رویه بانک ما چنین است که به مشتریانی که حسابشان خوب کار می‌کند از طرف خود و بدون شرط ابتدایی تسهیلاتی را پرداخت می‌کند. و باید مواظبت نمود که به مشکلی که در آنجا مطرح شد مبتلا نشوند.
