اضطرار در امور کیفری: موجهه یا رافع؟

چکیده: اضطرار به حالت ناچاری، تنگنا و سختی گفته می‌شود که انسان را علی‌رغم میل باطنی و طیب نفس به انجام کاری وادار می‌سازد. در حقوق اسلام اضطرار هر چند که در ذیل حدیث معروف رفع آمده اما از عوامل موجهه جرم محسوب می‌شود؛ چنان‌که اغلب حقوق‌دانان و برخی از فقها نیز چنین گفته‌اند.هر کدام از عوامل موجهه جرم یا رافع مسؤولیت کیفری دارای آثار فراوان فقهی و حقوقی؛ از جمله زوال رکن معنوی یا قانونی جرم، جواز یا عدم جواز توسل به دفاع مشروع، صدور قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب، مسؤولیت یا عدم مسؤولیت کیفری شرکا و معاونین جرم و بالاخره وجود مسؤولیت مدنی یا عدم آن هستند. هر چند که در تبصره‌ی ماده‌ی ۵۵ قانون مجازات اسلامی به دیه و ضمان مالی مضطر حکم شده اما به نظر می‌رسد در موردی که مضطر به نفع شخص تحت خطر عملی انجام می‌دهد، مسؤولیت مدنی او قابل انتقاد است.معنا و مفهوم اضطرار، تحلیل مسأله، تبیین ادله‌ی موجهه یا رافع بودن اضطرار و نقد مبانی رافعیت از جمله مباحثی است که در این مقاله از لحاظ فقهی و حقوقی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.